"ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΟΜΕΝΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΣΕ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑ ΚΡΑΤΗΣΗΣ"

1ο ΣΧΟΛΕΙΟ ΔΕΥΤΕΡΗΣ ΕΥΚΑΙΡΙΑΣ ΕΛΕΩΝΑ ΘΗΒΩΝ

"ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΤΙΚΑ ΤΩΝ ΕΚΠΑΙΔΕΥΟΜΕΝΩΝ ΓΥΝΑΙΚΩΝ ΣΕ ΚΑΤΑΣΤΗΜΑ ΚΡΑΤΗΣΗΣ"

Κολέσιας Ιωάννης - Καθηγητής Πληροφορικής, Διευθυντής 1ου ΣΔΕ Ελεώνα Θηβών

Ρουπάκα Ιωάννα - Εκπαιδευτικός Ά/θμιας Εκπαίδευσης, Διευθύντρια Ειδικού Σχολείου Θήβας

Ελληνικού Μαρία - Φιλόλογος, Ιδρυτικό μέλος του Δικτύου Στήριξης Φυλακισμένων και Αποφυλακισμένων Γυναικών
-----------------------------------------------------------------------

Εισαγωγικά

Το Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας στο Κατάστημα Κράτησης των
Γυναικείων Φυλακών στον Ελεώνα Θηβών ξεκίνησε τη λειτουργία του το 2008 με Διευθυντή τον Κλήμη Πυρουνάκη. Κάθε χρόνο φοιτούν και στους δύο κύκλους σπουδών περίπου 30 γυναίκες. Παράλληλα στο χώρο του σχολείου λειτουργούν λυκειακά τμήματα αξιοποιώντας το θεσμό των «κατ’ ιδίαν διδαχθέντων» και οι εκπαιδευτικοί που διδάσκουν σε αυτά είναι κυρίως εθελοντές, με εξαίρεση μία σχολική χρονιά, κατά την οποία εστάλησαν καθηγητές κάποιων ειδικοτήτων μέσω του προγράμματος της Πρόσθετης Διδακτικής Στήριξης. Οι μαθήτριες του Λυκείου εγγράφονται σε Λύκειο της Θήβας, στο οποίο μεταφέρονται εκεί τις ημέρες των προαγωγικών και απολυτηρίων εξετάσεων. Από το σχολικό έτος 2012-13 λειτουργεί τμήμα Πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης, στο οποίο διεξάγονται μαθήματα 2-3 φορές την εβδομάδα από δασκάλα που έρχεται από το πλησιέστερο δημοτικό σχολείο, συμπληρώνοντας το ωράριό της.

Στο ΣΔΕ παρέχονται οι εξής γραμματισμοί: Ελληνικός, Αριθμητικός, Πληροφορικός, Αγγλικός, Κοινωνικός, Περιβαλλοντικός, Επιστημονικός και Πολιτισμική – Αισθητική Αγωγή. Τις μαθήτριες υποστηρίζουν Σύμβουλος Ψυχολογίας και Σύμβουλος Σταδιοδρομίας. Προκειμένου να βελτιώσουμε την αυτοεκτίμησή των εκπαιδευομένων, να προάγουμε την ψυχοκοινωνική τους επανένταξη, να επαναφέρουμε ξεχασμένες κοινωνικές δεξιότητες, αλλά και να απαλύνουμε τα δεινά του εγκλεισμού τους προσπαθούμε να εμπλουτίζουμε το πρόγραμμα του ΣΔΕ με εργαστήρια χειροκατασκευών, θεατρικής και μουσικής αγωγής, φωτογραφίας, δημιουργικής γραφής κλπ., αξιοποιώντας εθελοντές και φίλους του Σχολείου, όπως το Δίκτυο Στήριξης Φυλακισμένων & Αποφυλακισμένων Γυναικών, τη ΧΕΝ Θήβας και άλλους.

Χαρακτηριστικά των Εκπαιδευομένων εγκλείστων γυναικών

Γενικά Χαρακτηριστικά

Οι μαθήτριες τόσο του ΣΔΕ όσο και των τμημάτων του Λυκείου και του Δημοτικού είναι κατά 70% αλλοδαπές -κυρίως από χώρες των Βαλκανίων, της πρώην Σοβιετικής Ένωσης και της Αφρικής- περίπου 20% είναι Ελληνίδες και 10% Ρομά. Οι ηλικίες τους ποικίλουν, αλλά συνήθως είναι από 20-30 ετών.

Γραμματισμός

Σε ό,τι αφορά τον γραμματισμό τους παρατηρούμε ότι υπάρχει μεγάλη ανομοιογένεια. Συνήθως οι εκπαιδευόμενες από την πρώην Σοβιετική Ένωση έχουν γραμματισμό και καταφέρνουν σε σύντομο χρονικό διάστημα να κατακτήσουν σε ικανοποιητικό βαθμό την ελληνική γλώσσα, αλλά και ανταποκρίνονται πολύ καλά στις απαιτήσεις των άλλων γραμματισμών. Δυσκολεύονται κυρίως οι Αφρικανές, οι Ρομά και οι χρήστριες ψυχοφαρμάκων, με αποτέλεσμα κάποιες να διακόπτουν το σχολείο.

Κίνητρα

Ο ευεργετικός υπολογισμός της ποινής ή αλλιώς στη γλώσσα της φυλακής «μεροκάματα» (1 ημέρα παραμονής ισούται με 2 ημέρες έκτισης για όλο το σχολικό έτος) είναι ένα από τα βασικότερα κίνητρα των εκπαιδευομένων για να εγγραφούν στο σχολείο, αλλά και κυρίως για να παρακολουθούν συστηματικά και με συνέπεια το πρόγραμμά του. Άλλο ένα κίνητρο είναι η δημιουργική αξιοποίηση του ελεύθερου χρόνου τους, το διαφορετικό κλίμα που επικρατεί στο σχολείο, το οποίο τους προσφέρει ανάσες ελευθερίας, το γεγονός ότι συναντιόνται με συγκρατούμενες από άλλες πτέρυγες, αλλά και οι παρεχόμενες δυνατότητες μόρφωσης.

Αυτοεκτίμηση

Οι περισσότερες εκπαιδευόμενες έρχονται στο σχολείο έχοντας χαμηλή αυτοεκτίμηση σε ό,τι αφορά την ανταπόκρισή τους στις απαιτήσεις του. Σε μεγάλο βαθμό αυτό, ενδεχομένως, να συμβαίνει λόγω αρνητικών εμπειριών από παρελθούσες εκπαιδευτικές διαδικασίες, από απώλεια δεξιοτήτων, αλλά και από την ιδρυματοποίησή τους εξαιτίας του εγκλεισμού. Για τις αλλοδαπές το εμπόδιο της γλώσσας και της διαφορετικής εκπαιδευτικής κουλτούρας είναι άλλος ένας παράγοντας που λειτουργεί αρνητικά στην αυτοεκτίμησή τους.
Επίσης, ο στιγματισμός που επιφέρει η φυλάκισή, η ετικέτα του παραβάτη, για όσες είναι μητέρες: το άγχος ότι δεν ανταποκρίθηκαν «σωστά» στο γονεϊκό τους ρόλο και η αδυναμία επαφής με τα παιδιά τους συνεισφέρουν αρνητικά στην ψυχολογική τους κατάσταση και αυτοεικόνα.

Μητρότητα

Συνήθως, οι περισσότερες εκπαιδευόμενες είναι μητέρες, των οποίων τα παιδιά τους βρίσκονται σε συγγενικά πρόσωπα (συχνά και ο πατέρας είναι έγκλειστος σε Κατάστημα Κράτησης), είτε στην Ελλάδα είτε στο εξωτερικό, ή σε κάποιο ίδρυμα φιλοξενίας παιδιών, γεγονός που επηρεάζει αρνητικά την ψυχολογική τους κατάσταση. Κάποιες φορές αποκρύπτουν από τα παιδιά τους το γεγονός της κράτησης και βιώνουν έντονο άγχος μήπως αυτό αποκαλυφτεί.
Επιπλέον, υπάρχουν εκπαιδευόμενες που έχουν μαζί τους το παιδί μέχρι την ηλικία των 3 ετών και έτσι συχνά στο χώρο του σχολείου βρίσκονται μωρά ή πολύ μικρά παιδιά.

Η ευεργετική επίδραση του σχολείου στις εκπαιδευόμενες κρατούμενες

Όπως προαναφέρθηκε, παρόλο που το ισχυρότερο κίνητρο για τη συμμετοχή των εκπαιδευομένων στο σχολείο είναι ο ευεργετικός υπολογισμός της ποινής, έχουμε παρατηρήσει ότι το σχολείο έχει θετική επίδραση στις εκπαιδευόμενες, αλλά και τους δημιουργεί επιπλέον κίνητρα για να το παρακολουθούν.

Μέσα από την εκπαιδευτική και παιδαγωγική διαδικασία, τα εργαστήρια και τη στήριξη από τους Συμβούλους Ψυχολογίας και Σταδιοδρομίας, αντίστοιχα, οι γυναίκες βιώνουν θετικές σχολικές εμπειρίες, επανακτούν ή αποκτούν εκ νέου μαθησιακές και κοινωνικές δεξιότητες, ανακαλύπτουν ταλέντα, ενισχύοντας έτσι σημαντικά την αυτοεκτίμησή τους, συχνά αλλάζουν αντιλήψεις και στάσεις για τη ζωή τους. Θέτουν στόχους για το μέλλον, αρκετές δείχνουν ενδιαφέρον να συνεχίσουν στα λυκειακά τμήματα, αλλά και να δώσουν πανελλαδικές εξετάσεις, καθώς επίσης κάποιες επιθυμούν να συνεχίσουν το σχολείο και μετά την αποφυλάκισή τους. Αποκτούν εφόδια που θα τους είναι πολύτιμα κατά την έξοδό τους από τη φυλακή και αυτό τους γεννά ελπίδα, τους δίνει δύναμη.
Πολλές αναφέρουν χαρούμενες ότι όταν επιστρέψουν στην οικογένειά τους θα μπορούν να βοηθούν τα παιδιά τους στη μελέτη των μαθημάτων τους, ενώ άλλες, στο τέλος της σχολικής χρονιάς, ανακοινώνουν με υπερηφάνεια στους δικούς τους και κυρίως στα παιδιά τους την επιτυχή τους πορεία στο σχολείο. Είναι μια κατάκτηση που λειτουργεί αντισταθμιστικά στο στίγμα που δημιουργείται από τη φυλάκιση.

Φαίνεται ότι στο σχολείο μπορούν να αφήνουν κατά μέρος, έστω για λίγες ώρες, τον εγκλεισμό, να βιώνουν αίσθηση ελευθερίας και αποτινάσσουν την «ετικέτα» της κρατούμενης, της παραβάτισσας. Η επαφή τους με τους εκπαιδευτές και τους Συμβούλους είναι λυτρωτική και πολύ βασικό είναι το γεγονός ότι είναι οι άνθρωποι που τους συνδέουν με τον «έξω» κόσμο. Αξίζει να αναφερθεί ότι η συμπεριφορά των εκπαιδευομένων είναι τελείως διαφορετική και πιο θετική στο σχολείο, από ότι στο χώρο της φυλακής, γεγονός που το πιστοποιούν οι εργαζόμενοι του Καταστήματος.

Στο σχολείο ξεφεύγουν από τη βασανιστική ρουτίνα της φυλακής και τα δεινά του εγκλεισμού, μαθαίνουν να διαχειρίζονται δημιουργικά τον ελεύθερό τους χρόνο, αλλά και να λειτουργούν ομαδικά, αφού ενισχύονται οι σχέσεις με τις συνεκπαιδευόμενες τους. Ο ρόλος του σχολείου μοιάζει να λειτουργεί αντισταθμιστικά στην ιδρυματοποίησή τους. Σε περιόδους διακοπών οι εκπαιδευόμενες στεναχωριούνται που σταματάει το σχολείο και συχνά ζητούν από τους εκπαιδευτικούς δραστηριότητες, προκειμένου να γεμίσουν τον κενό χρόνο τους.

Αξιοσημείωτο είναι ότι το γεγονός της παρακολούθησης ή της επιτυχούς φοίτησης στο ΣΔΕ λειτουργεί ευεργετικά και κατά τις εφέσεις των κρατουμένων.

Προβλήματα που αναδύονται στην εκπαιδευτική διαδικασία

Οι εκπαιδευόμενες συνήθως γνωρίζονται μεταξύ τους από τη διαβίωσή τους στη φυλακή, πολλές φορές είναι δικασμένες ή υπόδικες για την ίδια υπόθεση ή είναι αντίδικες. Έρχονται, λοιπόν, στο σχολείο έχοντας ήδη διαμορφωμένες μεταξύ τους σχέσεις, συχνά αρνητικές. Αυτό είναι ένα γεγονός που οι εκπαιδευτικοί καλούνται να διαχειριστούν με τέτοιο τρόπο ώστε να μη διαταραχθεί η εκπαιδευτική διαδικασία και η δυναμική της ομάδας. Επίσης, οι συχνές μεταγωγές, αλλά και η εξέλιξη των υποθέσεών τους αποτελούν εμπόδιο στη συστηματική και ενεργητική συμμετοχή της σχολικής ζωής.

Οι εκπαιδευόμενες που εκτίουν την ποινή τους μαζί με το παιδί τους αναγκάζονται να παρακολουθούν το σχολείο έχοντάς το μαζί τους, αφού δεν υπάρχει στο Κατάστημα τμήμα απασχόλησης των μωρών και νηπίων. Οι γυναίκες αυτές καταβάλλουν ιδιαίτερη προσπάθεια να είναι συνεπείς, έχουν μαζί τους τα παιδιά κατά τη διάρκεια των μαθημάτων και δραστηριοτήτων, αλλά συχνά αναγκάζονται να απουσιάζουν λόγω της φροντίδας του παιδιού. Επιπλέον ο χώρος του σχολείου δεν είναι κατάλληλος για τόσο μικρά παιδιά, με αποτέλεσμα να υπάρχουν αυξημένες πιθανότητες για κάποιο ατύχημα. Κρίνεται, λοιπόν, απαραίτητο η δημιουργία τμήματος απασχόλησης των μικρών παιδιών από βρεφονηπιοκόμο, τόσο για να μπορούν οι μητέρες να συμμετέχουν απρόσκοπτα στη σχολική ζωή, όσο και για να αποκτούν τα ίδια τα παιδιά ερεθίσματα και να μειώνονται οι αρνητικές επιδράσεις της ιδρυματοποίησής τους.

Από την εμπειρία μας έχουμε διαπιστώσει ότι είναι ανάγκη να δημιουργηθεί στο Κατάστημα Κράτησης τόσο Δημοτικό Σχολείο όσο και Λυκειακές Τάξεις. Τα τρία χρόνια που λειτουργεί το τμήμα της Πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης υπάρχει μεγάλος αριθμός αιτήσεων, περίπου 80, αλλά αναγκαστικά από αυτές ικανοποιούνται περίπου 20 με 25. Επιπλέον η απόκτηση απολυτηρίου Πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης είναι βασική προϋπόθεση για να εγγραφεί κάποιος στο Σχολείο Δεύτερης Ευκαιρίας. Για αυτό κρίνεται απαραίτητο να υπάρχει επανδρωμένο πλήρως δημοτικό σχολείο που να λειτουργεί καθημερινά. Επίσης, επειδή στη φυλακή υπάρχει μεγάλος αριθμός Ρομά, που στη συντριπτική τους πλειοψηφία είναι αναλφάβητοι, θα ήταν χρήσιμο και ωφέλιμο να υπάρξει σε συστηματική βάση πρόγραμμα εστιασμένο στις ανάγκες της συγκεκριμένης πληθυσμιακής ομάδας. Όσον αφορά το Λύκειο υπάρχουν κρατούμενες (συχνά και απόφοιτες του ΣΔΕ) που επιθυμούν να αποκτήσουν Απολυτήριο Λυκείου, ακόμα και να συμμετάσχουν στις πανελλήνιες εξετάσεις. Οι εθελοντές εκπαιδευτικοί, που με ζήλο προσφέρουν τις υπηρεσίες τους, καλύπτουν μόνο κάποια βασικά μαθήματα και αυτά σε λίγες ώρες, οπότε είναι απαραίτητη η κάλυψη όλων των μαθημάτων από καθηγητές δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης.

Μεγάλο πρόβλημα στην ομαλή λειτουργία του ΣΔΕ, αλλά και στην εκπλήρωση των στόχων του αποτελεί η καθυστερημένη επάνδρωσή του από εκπαιδευτικό προσωπικό και συμβούλους, οι οποίοι είναι απαραίτητο να στελεχώνουν το Σχολείο από την έναρξη του διδακτικού έτους. Λόγω των ιδιαίτερων χαρακτηριστικών και των αναγκών των εγκλείστων εκπαιδευομένων προτείνουμε το ωρολόγιο πρόγραμμα των ΣΔΕ σε Καταστήματα Κράτησης να τροποποιηθεί, ώστε να εντάξει και άλλες ειδικότητες, όπως φυσική αγωγή, θεατρολογία και μουσική.

Κλείνοντας, θεωρούμε απαραίτητο να αναφέρουμε ότι από τις κρατούμενες εκπαιδευόμενες ελάχιστες «επιστρέφουν» στη φυλακή, γεγονός που καταδεικνύει τη σημαντικότητα της εκπαίδευσης των κρατουμένων. Δεν είναι λίγες οι φορές που κοπέλες, πρώην μαθήτριες του Σχολείου, μετά την αποφυλάκισή τους κρατούν επαφή με τους εκπαιδευτικούς, μας ενημερώνουν για τα νέα τους, τη ζωή τους. Συχνά, με υπερηφάνεια μας ανακοινώνουν τους καινούριους στόχους και τα βήματά τους, δίνοντάς μας το θάρρος και τη δύναμη όχι μόνο να δίνουμε τον καλύτερό μας εαυτό για τα Σχολεία Δεύτερης Ευκαιρίας στα Καταστήματα Κράτησης, αλλά και να είμαστε πεπεισμένοι ότι μια ολοκληρωμένη εκπαιδευτική διαδικασία με δημοτικό, γυμνάσιο και Λυκειακές τάξεις σχεδιασμένη για τις ανάγκες και τις ιδιαιτερότητες των πληθυσμών των φυλακών μπορεί να συνεισφέρει πραγματικά στην ουσιαστική αναγέννηση των ανθρώπων που είναι έγκλειστοι και να τους προσφέρει σημαντικά εφόδια γνωστικά, ψυχικά, κοινωνικά για την επανένταξή τους στην κοινότητα.
www.facebook.com/Δίκτυο-Στήριξης-Φυλακισμένων-Αποφυλακισμένων-Γυναικών-1548445118715967/?fref=nf