Οι νόμοι που προστατεύουν την έμφυλη ισότητα στην Ελλάδα

 

                                                       

Γράφει η Μαρία Δάτσικα, Νομική Σύμβουλος

---

Οι νόμοι που προστατεύουν την έμφυλη ισότητα στην Ελλάδα

Η έμφυλη ισότητα αποτελεί θεμελιώδη αξία σε κάθε δημοκρατική κοινωνία. Παρά τις προόδους που έχουν σημειωθεί τις τελευταίες δεκαετίες, οι έμφυλες ανισότητες εξακολουθούν να υφίστανται σε πολλούς τομείς της κοινωνικής, πολιτικής και οικονομικής ζωής. Στην Ελλάδα, το νομικό πλαίσιο για την προστασία και προώθηση της ισότητας των φύλων έχει ενισχυθεί σημαντικά, κυρίως μέσα από την ενσωμάτωση διεθνών συμβάσεων και την ψήφιση ειδικών νόμων. Ωστόσο, η εφαρμογή τους παραμένει συχνά άνιση και ατελής.

Συνταγματική θεμελίωση και βασικές αρχές

Το Σύνταγμα της Ελλάδας, στο άρθρο 4 παρ. 2, προβλέπει ρητά ότι «οι Έλληνες και οι Ελληνίδες έχουν ίσα δικαιώματα και υποχρεώσεις». Η αρχή της ισότητας των φύλων είναι συνταγματικά κατοχυρωμένη και αποτελεί βάση για τη νομοθετική και διοικητική πρακτική της χώρας. Παράλληλα, το άρθρο 116 παρ. 2 του Συντάγματος επιτρέπει τη λήψη θετικών μέτρων υπέρ των γυναικών, με σκοπό την άρση πραγματικών ανισοτήτων, αναγνωρίζοντας ότι η τυπική ισότητα δεν αρκεί.

Σημαντικές νομοθετικές προβλέψεις υπέρ της ισότητας

Ένας από τους σημαντικότερους νόμους στην κατεύθυνση της έμφυλης ισότητας είναι ο Ν. 3896/2010, ο οποίος ενσωμάτωσε στο εθνικό δίκαιο την Οδηγία 2006/54/ΕΚ της Ευρωπαϊκής Ένωσης για την ίση μεταχείριση ανδρών και γυναικών στην εργασία. Ο νόμος αυτός απαγορεύει κάθε μορφή άμεσης ή έμμεσης διάκρισης λόγω φύλου στους τομείς της απασχόλησης, της επαγγελματικής εκπαίδευσης και των εργασιακών συνθηκών.

Εξίσου κρίσιμος είναι ο Ν. 4443/2016, ο οποίος ενσωματώνει στο εθνικό δίκαιο ευρωπαϊκές οδηγίες για την ίση μεταχείριση και επεκτείνει τη νομική προστασία απέναντι σε διακρίσεις λόγω φύλου, ταυτότητας ή χαρακτηριστικών φύλου, αλλά και λόγω φυλής, θρησκείας, ηλικίας, αναπηρίας ή σεξουαλικού προσανατολισμού. Ιδιαίτερα σημαντικό είναι ότι για πρώτη φορά ενσωματώνεται και η προστασία των τρανς και ίντερσεξ ατόμων, ενώ ορίζεται ο Συνήγορος του Πολίτη ως αρμόδιος για την παρακολούθηση και την προώθηση της αρχής της ίσης μεταχείρισης στον δημόσιο και ιδιωτικό τομέα. Παρότι προοδευτικός, ο νόμος αντιμετωπίζει εμπόδια στην εφαρμογή του, κυρίως λόγω ελλιπούς ενημέρωσης και μικρής αναγνωρισιμότητας των δικαιωμάτων από τα ίδια τα άτομα που υφίστανται διακρίσεις.

Ο Ν. 4604/2019 αποτέλεσε σημαντικό σταθμό, καθώς εισήγαγε μια ολοκληρωμένη προσέγγιση για την ισότητα των φύλων, καθιερώνοντας την έννοια της «ένταξης της διάστασης του φύλου σε όλες τις πολιτικές» (gender mainstreaming). Προβλέπει, μεταξύ άλλων, τη σύσταση κατάλληλων μονάδων σε δημόσιους φορείς και την εφαρμογή πολιτικών ισότητας σε τοπικό και περιφερειακό επίπεδο.

Ιδιαίτερη σημασία έχει και ο Ν. 4531/2018, με τον οποίο κυρώθηκε η Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης για την πρόληψη και καταπολέμηση της βίας κατά των γυναικών και της ενδοοικογενειακής βίας. Η σύμβαση αυτή επιβάλλει στα κράτη την υποχρέωση να λαμβάνουν ενεργά μέτρα προστασίας και πρόληψης της έμφυλης βίας, ενώ αναγνωρίζει για πρώτη φορά νομικά τη γυναικοκτονία ως διακριτή μορφή βίας.

Πρόσφατες εξελίξεις: Ποσόστωση και συμμετοχή σε θέσεις ευθύνης

Το 2021, η Ελλάδα εναρμονίστηκε με τις ευρωπαϊκές οδηγίες σχετικά με την ισότητα φύλων σε θέσεις ευθύνης. Με το σχετικό πλαίσιο για την εταιρική διακυβέρνηση, θεσπίστηκε η υποχρεωτική ποσόστωση 33% για το υπο-εκπροσωπούμενο φύλο στα διοικητικά συμβούλια μεγάλων εισηγμένων εταιρειών. Επιπλέον, ο πρόσφατος Ν. 5178/2025 προβλέπει την υποχρεωτική συμμετοχή τουλάχιστον 33% γυναικών στα Διοικητικά Συμβούλια μεγάλων εισηγμένων εταιρειών, μη εισηγμένων ανωνύμων εταιρειών και δημόσιων επιχειρήσεων που πληρούν συγκεκριμένα οικονομικά κριτήρια. Το μέτρο αυτό αποσκοπεί στην ουσιαστική ενίσχυση της παρουσίας των γυναικών στον επιχειρηματικό χώρο, ο οποίος παραμένει έντονα ανδροκρατούμενος.

Παράλληλα, στις αυτοδιοικητικές εκλογές, ήδη από τον Ν. 3852/2010 (Καλλικράτης) και ενισχυμένα με τον Ν. 4555/2018 (Κλεισθένης), εφαρμόζεται υποχρεωτική ποσόστωση φύλου στα ψηφοδέλτια σε ποσοστό τουλάχιστον 40%. Αν και δεν έχει θεσμοθετηθεί αντίστοιχο μέτρο για τη Βουλή, η πολιτική εκπροσώπηση των γυναικών συνεχίζει να αποτελεί ζήτημα προβληματισμού, καθώς τα ποσοστά παραμένουν χαμηλά. Αξίζει, ωστόσο, να αναφερθεί ότι σύμφωνα με πρόσφατη έρευνα, η εκπροσώπηση των γυναικών στην ελληνική κυβέρνηση για το 2024 διαμορφώθηκε στο 24,2% έναντι 8% το 2014.

Κενά και προκλήσεις στην εφαρμογή – ο δρόμος μπροστά

Παρά τη σαφή βελτίωση του θεσμικού πλαισίου, η εφαρμογή των νόμων στην πράξη παρουσιάζει σοβαρές αδυναμίες. Οι ελεγκτικοί μηχανισμοί είναι συχνά ανεπαρκείς, η ενημέρωση των πολιτών παραμένει περιορισμένη, και τα θύματα διακρίσεων ή βίας είτε δεν προσφεύγουν είτε δεν εμπιστεύονται πάντα τις αρχές. Επιπλέον, τα έμφυλα στερεότυπα εξακολουθούν να αναπαράγονται στον χώρο της εκπαίδευσης, των μέσων ενημέρωσης και της οικογενειακής ζωής.

Από τη συνταγματική κατοχύρωση έως τη σύγχρονη νομοθεσία για την εργασία, την εκπροσώπηση και την προστασία από τη βία, η Ελλάδα έχει διανύσει σημαντικό δρόμο και διαθέτει πλέον ένα αρκετά ανεπτυγμένο νομικό οπλοστάσιο για την προώθηση της έμφυλης ισότητας. Αυτό που απαιτείται, όμως, είναι η πολιτική βούληση, η διοικητική επάρκεια και η κοινωνική ευαισθητοποίηση, ώστε η ισότητα φύλων να μην παραμένει στα χαρτιά, αλλά να συνιστά καθημερινή πραγματικότητα.

Ας μην ξεχνάμε πως η έμφυλη ισότητα δεν είναι μόνο νομικό ζήτημα – είναι ζήτημα κοινωνικής δικαιοσύνης και συλλογικής ευθύνης. Μοιράσου το άρθρο, συζήτησέ το, και στήριξε ενεργά τις φωνές που αγωνίζονται για μια πιο δίκαιη και ισότιμη κοινωνία.

https://when.org.gr/oi-nomoi-poy-prostateyoyn-tin-emfyli-isotita-stin-ellada/