Με την κυκλοφορία του νέου ιστορικού δράματος «The Last Duel» (Η τελευταία μονομαχία), η πλοκή του οποίου επικεντρώνεται σε μια κατηγορία βιασμού, η καθηγήτρια Hannah Skoda εξετάζει τη στάση απέναντι στη σεξουαλική βία στη μεσαιωνική κοινωνία και φέρνει στην επιφάνεια τις ιστορίες θαρραλέων γυναικών που μίλησαν εναντίον των επιτιθέμενων τους
Αν και είναι ασυνήθιστο για το Χόλυγουντ να ενδιαφέρεται για τη γαλλική νομική ιστορία του 14ου αιώνα, η ιστορία της «Τελευταίας μονομαχίας» αποδείχθηκε πολύ καλή για να της αντισταθεί κανείς. Η ταινία που βασίζεται στο ομώνυμο βιβλίο του 2005 του Eric Jager θα κυκλοφορήσει στις 15 Οκτωβρίου 2021, με πρωταγωνιστές τους Jodie Comer, Matt Damon και Adam Driver.
Ο τίτλος παραπέμπει σε μια πραγματική δίκη που διεξήχθη μεταξύ δύο ιπποτών στη μεσαιωνική Γαλλία – αλλά δεν πρόκειται απλώς για μια ιστορία για δύο άνδρες. Η αιτία της μονομαχίας ήταν μια κατηγορία για βιασμό και στο επίκεντρο της ιστορίας βρίσκεται μια γυναίκα, η Marguerite de Carrouges. Το θάρρος και η σταθερότητά της επισκιάζουν το θάρρος και τη σταθερότητα των μονομαχούντων ιπποτών. Η Μαργαρίτα ήταν αυτή που βιάστηκε. Αυτή ήταν που επέλεξε να μιλήσει. Ηταν εκείνη που έπρεπε να διηγηθεί τι είχε συμβεί, πολλές φορές και με βασανιστικές λεπτομέρειες, σε τεράστιες ομάδες ανδρών που ήταν αποφασισμένοι να την κατηγορήσουν ως άπιστη. Και όταν ο σύζυγος της Μαργαρίτας απαίτησε τελικά μια δίκη με μάχη εναντίον της κατηγορούμενης, δεν ήταν μόνο αυτός που διακινδύνευσε τη ζωή του: αν έχανε τη μάχη, εκείνη θα καίγονταν για ψευδορκία.
Η πραγματική Μαργαρίτα ήταν σαφώς μια εξαιρετική γυναίκα. Αλλά η ιστορία της μας θυμίζει χιλιάδες άλλα θύματα-επιζώντες που επέλεξαν να μην παραμείνουν σιωπηλοί. Και στον Μεσαίωνα, το διακύβευμα ήταν τρομακτικά υψηλό. Οι γυναίκες αντιμετώπιζαν επανειλημμένα τραύματα, δημόσιο εξευτελισμό και ντροπή και ενδεχομένως βαριά τιμωρία για τις ίδιες.
Ο βιασμός και η μεσαιωνική κοινωνία
Ο μεσαιωνικός νόμος καταδίκαζε σαφώς τον βιασμό. Οι νόμοι για τον βιασμό έτειναν να είναι βάναυσοι – ο εξαναγκασμός μιας γυναίκας να κάνει σεξ «παρά τη θέλησή της» αποτελούσε σίγουρα έγκλημα, που τιμωρούνταν σκληρότατα με ευνουχισμό, τύφλωση ή απαγχονισμό. Ο άγγλος νομικός Bracton δήλωσε ότι: «Πρέπει να υπάρχει μέλος για μέλος, διότι όταν μια παρθένα μολύνεται χάνει το μέλος της, και γι’ αυτό ας τιμωρείται ο ατιμαστής της στα μέρη στα οποία προσέβαλε».
Το νομικό πλαίσιο ήταν σαφές ότι επρόκειτο για ένα ειδεχθές αδίκημα. Οι γυναίκες όλου του κοινωνικού φάσματος μπορούσαν να ασκήσουν έφεση για βιασμό και ήταν κατανοητό ότι ο βιασμός των εργαζομένων στο σεξ εξακολουθούσε να είναι βιασμός. Μια εκπληκτική πρόσφατη ανακάλυψη της Gwen Seabourne από το Πανεπιστήμιο του Μπρίστολ έδειξε ότι η επίθεση σε ένα μεθυσμένο ή αναίσθητο άτομο θα μπορούσε επίσης να οριστεί ως βιασμός. Μια Isabella Plomet βιάστηκε το 1292 από τον γιατρό της, ο οποίος την είχε ναρκώσει, και κρίθηκε ένοχος ως κατηγορούμενος.
Η γλώσσα στα μεσαιωνικά νομικά έγγραφα μεταφέρει τον τρόμο και την αηδία που προκαλούσε το έγκλημα, χρησιμοποιώντας όρους όπως «πιο φρικτά», «σκληρά», «ντροπιαστικά». Ορισμένοι βιασμοί θεωρούνταν ιδιαίτερα φρικτοί λόγω επιβαρυντικών περιστάσεων: το 1386, ο Adam Matte προσπάθησε να αγοράσει σεξ με τη Maud Whetewell. Εκείνη αρνήθηκε, αλλά του έδωσε πρόσβαση στην υπηρέτριά της και κλείδωσε την πόρτα. Εκείνος της επιτέθηκε και τη βίασε, και εκείνη πέθανε το επόμενο Σάββατο «λόγω της ντροπής, του βιασμού και… της (αφροδίσιας) ασθένειας του Adam».
Η γλώσσα των μεσαιωνικών νομικών εγγράφων μεταφέρει τον τρόμο και την αηδία που προκαλούσε το έγκλημα.
Αλλά ακόμη και αν οι νόμοι για τον βιασμό ήταν αυστηροί και ασυμβίβαστοι, η δίωξή τους έμοιαζε πολύ διαφορετική. Τότε, όπως και σήμερα, μόνο ένα μικρό ποσοστό κατέληγε σε καταδίκη, και οι περισσότερες γυναίκες δεν θα μπορούσαν να έχουν πρόσβαση στα μέσα για να ασκήσουν εξ αρχής αγωγή. Οταν οι άνδρες κρίνονταν ένοχοι, τις περισσότερες φορές δεν εφαρμοζόταν η νομικά προβλεπόμενη ποινή και τους επιβαλλόταν απλώς πρόστιμο.
Οι μελετητές έχουν επισημάνει ότι τέτοιοι οικονομικοί διακανονισμοί ήταν καθοριστικοί για τα θύματα-επιζώντες. Σε ορισμένες περιπτώσεις, ο διακανονισμός μπορούσε να περιλαμβάνει ακόμη και τον γάμο του θύματος με τον βιαστή: όσο απεχθές και αν ήταν αυτό, για πολλά θύματα ήταν το μόνο μέσο κοινωνικής επιβίωσης. Τα πάντα ήταν ευνοϊκά για τους βιαστές, με τους ενόρκους να είναι εξαιρετικά απρόθυμοι να επιβάλουν τέτοιες άγριες ποινές ή να πιστέψουν τις γυναίκες.
Παρ’ όλα αυτά, οι γυναίκες μιλούσαν ξανά και ξανά. Η πρόσφατη επιστήμη ακούει πιο προσεκτικά αυτές τις φωνές. Σε αντίθεση με τη δημοφιλή πεποίθηση, οι γυναίκες μπορούσαν συχνά να ασκήσουν οι ίδιες τις υποθέσεις, μερικές φορές με τη βοήθεια ανδρών κηδεμόνων, παρά το γεγονός ότι αυτό ήταν γεμάτο κινδύνους – δημόσιος εξευτελισμός και, το πιο δραματικό, τιμωρία για ψευδορκία αν ο κατηγορούμενος κρινόταν αθώος.
Και το τραύμα της στιγμής έπρεπε να ξαναζήσουμε ξανά και ξανά. Οι γυναίκες έπρεπε να αφηγηθούν τι είχε συμβεί πολλές φορές, χωρίς να επιτρέψουν να διαφέρει ούτε η παραμικρή λεπτομέρεια, καθώς αυτό θα είχε ως αποτέλεσμα την απόρριψη της υπόθεσης.
Σε μια ιδιαίτερα δυσάρεστη περίπτωση του 1321, ένα 11χρονο κορίτσι έκανε λάθος στην κατάθεσή του. Αρχικά δήλωσε ότι ένας βιασμός είχε συμβεί την Τετάρτη και στη συνέχεια ότι είχε συμβεί την Κυριακή. Την κορόιδεψαν έξω από το δικαστήριο και την καταδίκασαν να πληρώσει τεράστια αποζημίωση κατά του βιαστή – και επειδή δεν μπορούσε να πληρώσει, επρόκειτο να φυλακιστεί και της δόθηκε χάρη μόνο λόγω της ηλικίας της.
Σε μια άλλη υπόθεση του 13ου αιώνα, μια γυναίκα με το όνομα Rose ισχυρίστηκε ότι βιάστηκε και στη συνέχεια φυλακίστηκε για δύο χρόνια. Συνέχισε την υπόθεση στα δικαστήρια, αλλά απορρίφθηκε επειδή, όπως είπε η κατηγορούμενη: «Η Ρόουζ δεν κατονόμασε μια συγκεκριμένη ημέρα ή ένα συγκεκριμένο έτος ή έναν συγκεκριμένο τόπο κατά τον βιασμό της». (Τελικά, στον βιαστή επιβλήθηκε πρόστιμο 10 λιρών).
Τα βάρη του τραύματος και των αποδεικτικών στοιχείων
Το βάρος της απόδειξης ήταν εξαιρετικά υψηλό. Το θύμα-επιζών έπρεπε να καταγγείλει αμέσως τον βιασμό και οι γείτονες έπρεπε να έχουν ακούσει τις κραυγές τους. Το βάρος βάρυνε επίσης το θύμα να αποδείξει τη μη συναίνεση – ότι είχε αντισταθεί και αντιστάθηκε με κάθε δυνατό τρόπο.
Ο άγγλος νομικός του 12ου αιώνα Ranulf de Glanvill έγραψε: «Μια γυναίκα που υποφέρει με αυτόν τον τρόπο πρέπει να πάει, αμέσως μετά την πράξη, στο πλησιέστερο vill [μικρή εδαφική μονάδα] και εκεί να δείξει σε έμπιστους άνδρες τον τραυματισμό που της έγινε, καθώς και κάθε αιμορραγία που μπορεί να υπάρχει και κάθε σκίσιμο των ρούχων της».
Επρεπε να αποδείξει ότι είχε λάβει χώρα ακραία σωματική βία. Οσο περισσότερες μελανιές και αίμα, τόσο το καλύτερο, όσον αφορά τα δικαστήρια.
Οι γυναίκες έπρεπε να αφηγούνται τι συνέβη με τρόπους που ανταποκρίνονταν σε συγκεκριμένες νομικές προβλέψεις και προσδοκίες. Επρεπε να βρουν ορατές αποδείξεις: το να δείξουν ότι τα ρούχα τους είχαν σκιστεί ήταν συχνά ζωτικής σημασίας, όπως και οι ζημιές σε άλλα υπάρχοντα. Για παράδειγμα, ο βιασμός της Maud of Sundon ελήφθη ιδιαίτερα σοβαρά υπόψη επειδή της είχαν κλαπεί τρία χρυσά δαχτυλίδια και 20 σελίνια.
Οι γυναίκες έπρεπε να βρουν ορατές αποδείξεις: η απόδειξη ότι τα ρούχα τους είχαν σκιστεί ήταν συχνά ζωτικής σημασίας.
Σε μια ιδιαίτερα αιματηρή υπόθεση του 1438, η Margaret Perman βιάστηκε από κάποιον Thomas Elam. Πέθανε από τα τραύματά της, επειδή εκείνος επίσης «δάγκωσε την εν λόγω Μαργαρίτα με τα δόντια του, έτσι ώστε με το δάγκωμα αυτό έσκισε τη μύτη της εν λόγω Μαργαρίτας και έσπασε τρία από τα πλευρά της εκεί, από τα οποία η ίδια η Μαργαρίτα τελικά πέθανε… εξαιτίας του δηλητηρίου και της μόλυνσης από το ίδιο δάγκωμα». Οι υποθέσεις αυτές ήταν φρικιαστικές και ήταν ευθύνη των γυναικών να συγκεντρώσουν ορατές αποδείξεις με μεγάλο προσωπικό κόστος.
Αν ο άνδρας κρινόταν αθώος, η κατήγορος μπορούσε να τιμωρηθεί. Το 1330, ένα θύμα βιασμού έμεινε έγκυος και, καθώς πίστευαν ότι η σύλληψη πρέπει να υποδηλώνει ότι η γυναίκα απολάμβανε το σεξ, η ίδια διαψεύστηκε και καταδικάστηκε σε φυλάκιση.
Γιατί, λοιπόν, οι γυναίκες μίλησαν; Αυτό είναι ένα αίνιγμα που απασχολεί τους ιστορικούς εδώ και δεκαετίες. Δεν υπάρχει απλή απάντηση, αλλά μπορούμε να θαυμάσουμε το θάρρος και την πεποίθησή τους. Ακόμη και σε αυτές τις ακραίες συνθήκες, πολλές γυναίκες αρνήθηκαν να σωπάσουν. Στην εποχή τού #MeToo, οι φωνές αυτών των θυμάτων-επιζώντων αντηχούν ιδιαίτερα έντονα.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου