Rocket girls: Οι γυναίκες που κατέκτησαν το διάστημα

Το 1849, η πρωτοπόρος αστρονόμος Μαρί Μίτσελ έγινε η πρώτη γυναίκα που δούλεψε για την ομοσπονδιακή κυβέρνηση σε μια τέτοιου είδους θέση: ουσιαστικά ήταν ένας «ανθρώπινος υπολογιστής» που έκανε τους απαιτούμενους υπολογισμούς ώστε οι ναύτες να ξέρουν που πάνε όταν ταξίδευαν στους ωκεανούς. Η Μίτσελ άνοιξε το δρόμο κι έναν αιώνα μετά οι γυναίκες επιστήμονες άρχισαν να απασχολούνται σε κυβερνητικές θέσεις. Όμως, όπως για τις γυναίκες που πολέμησαν ή για αυτές που βρέθηκαν πίσω από το Σχέδιο Μανχάταν, η ιστορία τους δεν είναι γνωστή.Στο βιβλίο «In The Rise of the Rocket Girls» (Η άνοδος των κοριτσιών των πυραύλων), η μικροβιολόγος Ναταλία Χολτ προσπαθεί να αποκαταστήσει το ρόλο αυτών των γυναικών επιστημόνων στον τομέα που έχει μαγέψει όσο κάθε άλλος τη συλλογική ανθρώπινη φαντασία: την εξερεύνηση του διαστήματος.




Οι γυναίκες - υπολογιστές, 1953. Πρώτη σειρά, από αριστερά προς τα δεξιά: Ann Dye, Gail Arnett, Shirley Clow, Mary Lawrence, Sally Platt, Janez Lawson, Patsy Nyeholt, Macie Roberts, Patty Bandy, Glee Wright, Janet Chandler, Marie Crowley, Rachel Sarason, and Elaine Chappell. Δεύτερη σειρά: Isabel deWaard, Pat Beveridge, Jean O’Neill, Olga Sampias, Leontine Wilson, Thais Szabados, Coleen Veeck, Barbara Lewis, Patsy Riddell, Phyllis Buwalda, Shelley Sonleitner, Ginny Swanson, Jean Hinton, and Nancy Schirmer. 

Στη δεκαετία του 1940, το εργαστήριο της NASA Jet Propulsion Lab, άρχισε να προσλαμβάνει τους λεγόμενους «ανθρώπινους υπολογιστές». Ήταν γυναίκες, μαθητικοί εγκέφαλοι. Τα χέρια τους ήταν ροζιασμένα από το μολύβι που χρησιμοποιούσαν οκτώ ώρες την ημέρα κάνοντας τους υπολογισμούς που έστειλαν στο διάστημα τον πρώτο αμερικανικό δορυφόρο και έκαναν δυνατές τις πρώτες αποστολές εξερεύνησης του Ηλιακού Συστήματος. 

Όταν ο Νιλ Άρμστρονγκ έκανε το «μικρό βήμα για τον άνθρωπο και το μεγάλο βήμα για την ανθρωπότητα», οι γυναίκες αυτές δούλευαν στην αίθουσα ελέγχου. Όταν το Voyager έστελνε το πρώτο μήνυμα της ανθρωπότητας στο διάστημα, οι «υπολογιστές» έλεγχαν την τροχιά του. 

Όταν οι επιστημονική ομάδα - αποτελούμενοι μόνο από άντρες - των Καρλ Σάγκαν, Ρέι Μπράντμπερι και Άρθουρ Κλαρκ εμφανίστηκαν για να συζητήσουν για τον Άρη και το μέλλον της εξερεύνησης του διαστήματος στην κρατική τηλεόραση, κατά την περίοδο που το Mariner 9 ήταν έτοιμο να γίνει το πρώτο διαστημόπλοιο που θα έμπαινε σε τροχιά γύρω από έναν άλλο πλανήτη, η σχολαστική δουλειά των γυναικών αυτών, χάρη στην οποία η αποστολή έγινε εφικτή, δεν αναφέρθηκε πουθενά. 

Κάθε λεγόμενη «επανδρωμένη« ή «μη επανδρωμένη» αποστολή που χαιρετίστηκε ως κατόρθωμα της ανθρώπινης εφευρετικότητας, είχε μάχιμες, σκληρά εργαζόμενες γυναίκες στα παρασκήνια. Ωστόσο, ακόμη και τώρα πια, δεκαετίες αφού η Σάλι Ράιντ έγινε η πρώτη γυναίκα αστροναύτης των ΗΠΑ που ταξίδεψε στο διάστημα - εν μέσω ερωτήσεων για το τι καλλυντικά πήρε μαζί της - χρησιμοποιούμε τους όρους «επανδρωμένη» και «μη επανδρωμένη» αποστολή. 

Η μηχανικός Σου Φίνλει, η μακροβιότερη γυναίκα της NASA. Έχει εργαστεί στο JPL για 46 χρόνια

Ενώ έχουμε την τάση να σκεφτόμαστε ότι οι γυναίκες τα πρώτα χρόνια στη NASA έκαναν γραμματειακή υποστήριξε γινόταν το αντίθετο. Αυτές οι νεαρές μηχανικοί διαμόρφωναν ένα μεγάλο μέρος της ιστορίας μας και της τεχνολογίας που έχουμε σήμερα» γράφει η Χολτ στο βιβλίο της. 

Και πώς ήταν η καθημερινότητά τους: 
«Η καρδιά της νεαρής γυναίκας χτυπούσε δυνατά. Οι παλάμες της ήταν ιδρωμένες καθώς κρατούσε το μολύβι. Γρήγορα σημείωνε τους αριθμούς που έρχονταν από τον τηλέτυπο. Δεν είχε κοιμηθεί εδώ και 16 ώρες, όμως δεν ένιωθε καμία κούραση. Αντίθετα, η εμπειρία την κρατούσε σε εγρήγορση. Πίσω της ένιωθε τον Ρίτσαρντ Φάυμαν, τον διάσημο φυσικό να κρυφοκοιτάζει τις σημειώσεις της. Κοιτούσε πάνω από τον ώμο της και κάθε λίγο έγνεφε καταφατικά. Ήξερε ότι κάθε της κίνηση παρακολουθούνταν προσεκτικά και οι υπολογισμοί της θα περνούσαν από ενδελεχή μελέτη. Η δουλειά της θα έκρινε αν ο πρώτος αμερικανικός δορυφόρος θα ήταν μια μεγάλη επιτυχία ή μια συντριπτική αποτυχία. 
Ώρες νωρίτερα, πριν ο δορυφόρος εκτοξευτεί ο φίλος της της ευχήθηκε καλή τύχη. Δεν είχε συνηθίσει στο γεγονός ότι η φίλη του δούλευε μέχρι αργά τη νύχτα ως απολύτως απαραίτητο προσωπικό σε ένα διαστημικό πρόγραμμα. Πριν φύγει της έδωσε ένα γρήγορο φιλί. ‘Σ’ αγαπώ ακόμη κι αν αυτό το πράγμα πέσει στον ωκεανό’ της είπε με ένα χαμόγελο». 

Φωτογραφία από το παιδικό βιβλίο «Bright Sky, Starry City» που γιορτάζει τη θέση της γυναίκας στην αστρονομία 

Η Χολτ παρουσιάζει το βιβλίο της τις αμφιθυμίες και τις συγχύσεις ενός πολιτισμού που μόλις και ξεκινούσε να φαντάζεται πως θα ήταν για τις γυναίκες να έχουν φιλοδοξίες και να αναλάβουν ευθύνες εκτός - αλλά όχι αντί - των παραδοσιακά γυναικείων «καθηκόντων» τους. Αυτή ήταν η εποχή που αυτές οι «γυναίκες υπολογιστές» διαγωνίζονταν για το στέμμα της «καλύτερης καθοδήγησης πυραύλου», αλλά οι άντρες συνάδελφοί τους, τις φώναζαν «γλυκιά μου» - εκείνοι φυσικά έφεραν τον τίτλο «μηχανικοί» - και οι ίδιες οι γυναίκες βέβαια ήταν πιο πιθανό να της συγχαρούν για το νέο τους κούρεμα, παρά για τους αριστοτεχνικούς τους λογάριθμους. 

Η νέα γυναίκα που χάραξε την διαδρομή του πρώτου δορυφόρου της Αμερικής ήταν η Μπάρμπαρα (Μπάρμπι) Κανράιτ. Και ήξερε πολύ καλά ότι αν οι υπολογισμοί της δεν ήταν τέλειοι αυτό θα σήμαινε ότι οι ΗΠΑ θα έχαναν στην κούρσα του διαστήματος από τους σοβιετικούς. Η Χολτ καταγράφει τις δραματικές στιγμές: 

«Η περηφάνια της ήταν συνδεδεμένη με την τύχη του δορυφόρου. Είχε έρθει εδώ στο Jet Propulsion Laboratory σχεδόν από όταν άνοιξε και βοηθούσε στην κατασκευή των πυραύλων που τροφοδοτούσαν το σκάφος. Τώρα η τελική μοίρα του προγράμματος ήταν στα χέρια της. 

Καθώς χάρασσε την καμπύλη στο χαρτί του γραφήματος συνειδητοποίηση ότι η τροχιά βρισκόταν κοντά στο σημείο χωρίς επιστροφή. Αν ο δορυφόρος περνούσε από αυτό το σημείο, θα άφηνε την ατμόσφαιρα, θα άρχιζε να περιφέρεται γύρω από την υδρόγειο και η πρώτη αμερικανική διαστημική επιτυχία θα ήταν γεγονός. Το μέλλον της εξερεύνησης του διαστήματος κρινόταν αυτή τη στιγμή».

Οι «υπολογιστές» επί το έργο, 1955

Αλλά ούτε η αποτυχία, ούτε ο θρίαμβος δεν αποσπούσε την Μπάρμπι από το έργο της: 

«Όταν υπολόγισε ότι ο δορυφόρος είχε αφήσει την ατμόσφαιρα της Γης παρέμεινε σιωπηλή. Δεν έκανε κανένα σχόλιο αλλά δεν μπόρεσε να συγκρατήσει ένα χαμόγελο. 

«Γιατί χαμογελάς, ρώτησε ο Φάυμαν, με τη φωνή του βραχνή. Μέχρι να έρθει το σήμα από την Καλιφόρνια - αφού ο δορυφόρος είχε ολοκληρώσει μια περιστροφή γύρω από τη Γη - δεν θα μπορούσαν να είναι σίγουροι ότι θα μείνει σε τροχιά. 

Όλοι βρίσκονταν στα καρφιά, καθώς περίμεναν την επιβεβαίωση από τα ηχητικά σήματα που θα ήταν η απόδειξη ότι τα κατάφεραν. Το σφυροκόπημα του τηλέγραφου χτυπούσε στα αυτιά της. 

Οι αριθμοί ήρθαν. Ξαφνικά το δορυφορικό σήμα ήρθε επίσης. Καθαρό και δυνατό έσπασε τη σιωπή. Εκείνη επιβεβαίωσε τους υπολογισμούς της πριν σημειώσει τη νέα θέση του δορυφόρου στο γράφημα. 

«Τα κατάφερε» φώναξε θριαμβευτικά, γυρνώντας στο κάθισμά της για να δει τις αντιδράσεις. Πίσω της, μια αίθουσα γεμάτη συναδέλφους - σχεδόν όλοι άντρες - ξέσπασε σε ζητωκραυγές. 

Στις 20 Ιουλίου του 1969 ο Νιλ Άρμστρονγκ και ο Μπαζ Όλντριν έγιναν οι πρώτοι άνθρωποι που πάτησαν στο φεγγάρι. Εκεί έφτασαν χάρη στον πύραυλο που σχεδιάστηκε με βάση τους υπολογισμούς των γυναικών αυτών. Την αμέσως επόμενη χρονιά οι γυναίκες γιόρτασαν τα 50 χρόνια από το δικαίωμά τους να ψηφίζουν. Ένα μαζικό κίνημα για την ισότητα των δυο φύλων ξέσπασε σε πάνω από 40 πολιτείες. Οι γυναίκες έκαναν πορεία στην Fifth Avenue της Νέας Υόρκης κρατώντας πλακάτ που έγραφαν: «Είμαστε η μειονότητα του 51%» και «Οι νοικοκυρές είναι εργάτες - σκλάβοι». Η Χολτ μεταφέρει το κλίμα:

«Παρά το γεγονός ότι οι αλλαγές έφερναν σύγχυση σε πολλούς, οι επιπτώσεις της απελευθέρωσης των γυναικών εξαπλώνονταν παντού, ακόμη και στο εργαστήριο της NASA (Jet Propulsion Lab). Οι τίτλοι των γυναικών άλλαζαν. Ήταν γνωστές ως οι υπολογιστές από την έναρξη του προγράμματος, όμως πλέον έφεραν τον τίτλο ‘μηχανικοί’. Ήταν μια αλλαγή τόσο μεγάλη όσο και η προσγείωση στο φεγγάρι». 

Δημιουργήθηκε βέβαια ένα νέο ζήτημα. Ενώ οι παλιές γυναίκες - υπολογιστές κέρδισαν το δικαίωμα να είναι «μηχανικοί» οι νέες γυναίκες που προσλαμβάνονταν έπρεπε να έχουν πανεπιστημιακό πτυχίο στην εφαρμοσμένη μηχανική. Αυτό σημειώνει η Χολτ αντί να δίνει σε περισσότερες γυναίκες την ευκαιρία να δουλέψουν στην NASA, τις περιόριζε. Κι αυτό γιατί τα μεγάλα πανεπιστήμια, μόλις είχαν αρχίσει να δέχονται τις γυναίκες στις σχολές μηχανικής. Το 1970 οι γυναίκες πτυχιούχοι μηχανικοί ήταν μόλις το 1%. 

Κι όμως το Jet Propulsion Lab είχε ήδη εξελιχθεί σε όαση για τις γυναίκες που με τη σειρά τους είχαν αποδειχτεί σπουδαίες επιστήμονες. Η Χολτ γράφει:

«Οι γυναίκες στο JPL είχαν δημιουργήσει τη δική τους ισότητα. Είχαν δώσει την εικόνα που ήθελαν στο εργαστήριο, δημιουργώντας ένα περιβάλλον φιλόξενο για τις γυναίκες, όπου η εργασία και η συμβολή τους αποτιμούνταν το ίδιο με εκείνη των ανδρών συναδέλφων τους». 

http://tvxs/