Το μισθολογικό χάσμα των δύο φύλων στα κράτη μέλη της Ευρωπαϊκής Ένωσης
Γράφει ο Γεώργιος Χρυσικός
Σχεδόν ένας αιώνας πέρασε από μαζικές διαμαρτυρίες που συντελέστηκαν σε Ευρώπη και ΗΠΑ από πληθώρα αριθμού γυναικών αιτούμενες τη νομική κατοχύρωση των δικαιωμάτων τους. Ο αλλεπάλληλος αγώνας των γυναικών για το δικαίωμα του εκλέγειν και εκλέγεσθαι, την επίτευξη καλύτερων συνθηκών εργασίας και τη μείωση των ανισοτήτων καρποφόρησε το 1948 με το τέλος του Β΄ Παγκόσμιου Πολέμου, μέσω της Οικουμενικής Διακήρυξης των Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Βασική συνιστώσα της Οικουμενικής Διακήρυξης είναι η ισότητα μεταξύ όλων των ανθρώπων ανεξαρτήτως φύλου, θρησκείας κ.α. και η απαγόρευση διακρίσεων εις βάρος των γυναικών σε όλους τους τομείς της κοινωνίας. Ιδιαίτερα, στον εργασιακό χώρο έχει θεσμοθετηθεί από την Ευρωπαϊκή Ένωση η Αρχή της Ίσης Αμοιβής για την ίδια εργασία ή για εργασία ίσης αξίας ανεξαρτήτως φύλου (άρθρο 157 ΣΛΕΕ, ενσωματωμένο στην οδηγία 2006/54/ΕΚ), καθιστώντας έτσι παράνομες τις μισθολογικές διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών για εργασία ίδιας αξίας. Παρόλο που έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος για τα δικαιώματα των γυναικών στον εργασιακό βίο, το μισθολογικό χάσμα των δύο φύλων, η διαφορά των μέσων ακαθάριστων ωριαίων αποδοχών μεταξύ ανδρών και γυναικών, εξακολουθεί να διαιωνίζεται στα κράτη μέλη της ΕΕ.
Δεδομένα
Τα στατιστικά στοιχεία και τα γραφήματα που παρουσιάζονται στο παρόν άρθρο σχετικά με το μισθολογικό χάσμα των δύο φύλων σε κάθε κράτος μέλος της ΕΕ από το 1995 έως το 2018 βασίζονται σε επίσημα καταγεγραμμένα δεδομένα της Eurostat.
Μέσο μισθολογικό χάσμα ανδρών και γυναικών (%) στα κράτη μέλη της ΕΕ για τη περίοδο 1995-2018
Πηγή: Βάση δεδομένων–Eurostat (διαδικτυακός κωδικός δεδομένων: earn_gr_hgpg, earn_gr_gpgr2)
Συνολικά για τη περίοδο από το 1995 έως και το 2018 το μέσο μισθολογικό χάσμα των δύο φύλων στην Ευρωπαϊκή Ένωση ανέρχεται περίπου στο 15% (EU-28). Αυτό σημαίνει ότι οι γυναίκες στην ΕΕ έχουν χαμηλότερα εισοδήματα σε σχέση με τους άνδρες και κατά μέσο όρο αμείβονται 15% λιγότερο την ώρα. Αν και η ισότητα των αμοιβών μεταξύ των δύο φύλων είναι θεμελιώδης αξία της ΕΕ, σε κανένα από τα 28 κράτη μέλη της δεν αποτελεί ακόμη πραγματικότητα. Από χώρα σε χώρα της ΕΕ οι αποκλίσεις στις αποδοχές των δύο φύλων ποικίλλουν. Πάνω από τα μισά κράτη μέλη (15 από τα 28) εμφανίζουν υψηλότερες μισθολογικές διαφορές μεταξύ ανδρών και γυναικών συγκριτικά με την ΕΕ.
Συνήθως στην αγορά εργασίας το ανθρώπινο κεφάλαιο που κατέχουν οι εργαζόμενοι προσδιορίζει τις ωριαίες τους απολαβές. Η εκπαίδευση, οι γνώσεις και οι δεξιότητες είναι μερικά από τα χαρακτηριστικά που αυξάνουν την παραγωγικότητα των εργαζομένων και κατά συνέπεια το επίπεδο των αμοιβών τους. Ωστόσο, στην ΕΕ το ύψος της μισθολογικής διαφοράς των εργαζόμενων ανδρών και γυναικών δεν αντανακλά διαφορές στο ανθρώπινο κεφάλαιο των δύο φύλων. Σήμερα, το 60% των αποφοίτων των πανεπιστημίων στην ΕΕ είναι γυναίκες.
Αίτια ύπαρξης μισθολογικών διαφορών μεταξύ των δύο φύλων
Η άνιση κατανομή των οικογενειακών υποχρεώσεων συμβάλλει στην ανισότητα των αμοιβών των φύλων. Σύμφωνα με έρευνα του Ευρωβαρόμετρου, οι γυναίκες αναλαμβάνουν μεγαλύτερο μερίδιο άμισθης εργασίας αφιερώνοντας 22 ώρες εβδομαδιαίως για τη φροντίδα του νοικοκυριού σε σχέση με τους άνδρες που δαπανούν μόνο 9 ώρες εβδομαδιαίως. Οι πολλαπλές οικογενειακές ευθύνες των γυναικών έχουν αρνητικό αντίκτυπο στην επαγγελματική τους ζωή. Περισσότερο από το ένα 1/3 των γυναικών στην ΕΕ εργάζεται υπό καθεστώς ημιαπασχόλησης. Ακόμα, υπάρχουν πολλές γυναίκες που διακόπτουν συχνά και για μεγάλα χρονικά διαστήματα τη καριέρα τους προκειμένου να αναλάβουν την ανατροφή των παιδιών τους. Σε κάθε περίπτωση η μείωση των ωρών έμμισθης εργασίας από τη πλευρά των γυναικών καθιστά αναπόφευκτη τη μείωση των αποδοχών τους και κατά συνέπεια τη διεύρυνση του χάσματος των αμοιβών των φύλων.
Το φαινόμενο του διαχωρισμού της απασχόλησης με βάση το φύλο ενισχύει το χάσμα των αμοιβών. Οι γυναίκες τείνουν να δραστηριοποιούνται σε τομείς εργασίας που σχετίζονται με τις ανθρωπιστικές επιστήμες, τη διδασκαλία και τις πωλήσεις, ενώ οι άνδρες πλειοψηφούν στο τομέα των θετικών επιστημών, της μηχανικής και των τεχνολογιών πληροφορίας. Το γυναικείο φύλο αντιπροσωπεύει μόνο το 32% των επιστημόνων και μηχανικών στην ΕΕ. Τα γυναικοκρατούμενα όμως επαγγέλματα προσφέρουν κατά μέσο όρο χαμηλότερα ωρομίσθια από τα επαγγέλματα στα οποία κυριαρχούν οι άνδρες. Οι μισθολογικές διαφορές των δύο φύλων εντείνονται και από την ελάχιστη γυναικεία παρουσία σε υψηλά αμειβόμενες διοικητικές θέσεις ευθύνης. Λιγότερο από το 7% των διευθυντικών στελεχών των μεγαλύτερων εταιρειών στην ΕΕ αποτελείται από γυναίκες.
Οι μισθολογικές διακρίσεις εις βάρος των γυναικών αν και παράνομες δεν εκλείπουν από την αγορά εργασίας. Μέχρι και σήμερα, οι στερεότυπες αντιλήψεις που επικρατούν στη κοινωνία θέτουν ορισμένες φορές τη γυναίκα ως το «αδύναμο» φύλο, υποδεέστερη του άνδρα. Συχνά οι δεξιότητες και η αξία της γυναικείας εργασίας υποτιμώνται με αποτέλεσμα οι οικονομικές απολαβές των γυναικών να είναι χαμηλότερες έναντι των αμοιβών των ανδρών για εργασία ίδιας αξίας. Ακόμα, δεν είναι μικρός ο αριθμός των γυναικών που έχει υποβαθμιστεί ή χάσει την εργασία του έπειτα από την άδεια μητρότητας. Η αρχή της ίσης αμοιβής μεταξύ των δύο φύλων για εργασία ίσης αξίας απαγορεύει τις παραπάνω μισθολογικές διακρίσεις κατά των γυναικών. Παρόλα αυτά μόνο το 26% των πολιτών της ΕΕ γνωρίζουν για τη νομική κατοχύρωση της ισότιμης αμοιβής στον εργασιακό χώρο.
Μακροχρόνια, το μισθολογικό χάσμα των δύο φύλων μετατρέπεται σε συνταξιοδοτικό χάσμα. Στην ΕΕ το 2018 οι συντάξεις των γυναικών ηλικίας άνω των 65 ετών ήταν κατά 30% χαμηλότερες από ότι των ανδρών εξαιτίας των χαμηλότερων αποδοχών που είχαν συσσωρεύσει οι γυναίκες κατά τη διάρκεια του σχετικά μικρότερου εργάσιμου βίου τους. Επιπλέον, οι χαμηλότερες συντάξεις καθιστούν το 16% περίπου των γυναικών στην ΕΕ ευάλωτο στη φτώχεια.
Στη κορυφή της λίστας των κρατών μελών της ΕΕ με το μεγαλύτερο μισθολογικό χάσμα βρίσκεται η Εσθονία. Οι Εσθονές λαμβάνουν κατά μέσο όρο περίπου 26% χαμηλότερο ωρομίσθιο από τους Εσθονούς. Οι μισθολογικές διαφορές στην Εσθονία απορρέουν από την υπερεκπροσώπηση των γυναικών σε χαμηλά αμειβόμενες θέσεις εργασίας στους κλάδους εστίασης, υγείας και εκπαίδευσης και από την έντονη παρουσία των ανδρών στο κατασκευαστικό και διοικητικό τομέα. Από την άλλη μεριά, στη Μάλτα σημειώνεται το μικρότερο μισθολογικό χάσμα, με τις Μαλτέζες να λαμβάνουν κατά μέσο όρο περίπου 6% χαμηλότερο ωρομίσθιο από τους Μαλτέζους. Ωστόσο, το μικρότερο μισθολογικό χάσμα δε συνεπάγεται κατ’ ανάγκη καθεστώς μεγαλύτερης ισότητας μεταξύ των φύλων στη Μάλτα σε σχέση με την Εσθονία. Ανάμεσα στα κράτη μέλη της ΕΕ, η Μάλτα κατέχει το μικρότερο ποσοστό γυναικείας απασχόλησης, μόνο οι μισές Μαλτέζες εργάζονται.
Όσον αφορά την Ελλάδα, το μισθολογικό χάσμα αγγίζει κατά μέσο όρο το 13,5%. Σύμφωνα με έρευνα του ΓΣΕΒΕΕ οι αποδοχές των Ελληνίδων είναι χαμηλότερες εξαιτίας της έντονης ενασχόλησης τους με το νοικοκυριό και της εκτεταμένης οικονομικής κρίσης. Τις περισσότερες φορές, αν όχι όλες, ο κλήρος πέφτει στη γυναίκα για την ανατροφή των παιδιών, για αυτό και οι Ελληνίδες τείνουν να προσαρμόζουν την εργασιακή τους ζωή με βάση το μεγάλο μερίδιο οικογενειακών ευθυνών που αναλαμβάνουν. Το δεύτερο τρίμηνο του 2017 οι γυναίκες αποτελούσαν σχεδόν το 61% του μερικώς απασχολούμενου πληθυσμού. Η οικονομική κρίση και τα μέτρα λιτότητας έπληξαν τις αμοιβές των εργαζομένων, αύξησαν σε μεγαλύτερο βαθμό τα ποσοστά της γυναικείας ανεργίας και περιόρισαν κοινωνικές δαπάνες για τις εργαζόμενες μητέρες.
Συνοψίζοντας, το παρόν άρθρο απέδειξε ότι σε κανένα κράτος μέλος της ΕΕ δεν έχει επιτευχθεί η αρχή της ισότιμης αμοιβής των φύλων παρόλο που έχει κατοχυρωθεί νομικά. Για το κλείσιμο της ψαλίδας των αμοιβών θα μπορούσαν να ληφθούν υπόψη η καθιέρωση ευέλικτων συστημάτων εργασίας για τις εργαζόμενες μητέρες, η παροχή επιδομάτων πατρότητας και επιδομάτων προς χαμηλά αμειβόμενους κλάδους που συγκεντρώνουν μεγάλο αριθμό γυναικών. Ακόμα, η θέσπιση της μισθολογικής διαφάνειας με τη δημοσίευση εκ μέρους των επιχειρήσεων των καταβαλλόμενων αποδοχών των εργαζομένων θα επιτρέψει όχι μόνο να διακρίνουμε περιπτώσεις άνισης μεταχείρισης των γυναικών λόγω διακρίσεων αλλά θα ενθαρρύνει και περισσότερες γυναίκες να εισέλθουν δυναμικά στον εργασιακό χώρο. Προς τη γεφύρωση του χάσματος των αμοιβών των φύλων κατευθύνεται αποφασιστικά η ΕΕ μέσω της Στρατηγικής για την Ισότητα των Φύλων 2020-2025 υπό την ηγεσία της Ursula von der Leyen, της πρώτης γυναίκας Προέδρου της Ευρωπαϊκής Επιτροπής, η οποία δήλωσε ότι «Στην επιχείρηση, την πολιτική και την κοινωνία στο σύνολό της, μπορούμε να αξιοποιήσουμε πλήρως τις δυνατότητές μας μόνο εάν χρησιμοποιήσουμε όλο το ταλέντο και την ποικιλομορφία μας. Η χρήση μόνο του μισού πληθυσμού, των μισών ιδεών ή της μισής ενέργειας δεν είναι αρκετά καλή. Με τη στρατηγική για την ισότητα των φύλων, πιέζουμε για μεγαλύτερη και ταχύτερη πρόοδο για την προώθηση της ισότητας μεταξύ ανδρών και γυναικών».
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου