Πόσες και πόσες φορές έχουμε ακούσει ότι οι γυναίκες είναι από την Αφροδίτη και οι άντρες από τον Άρη. Αντιλήψεις βαθιά εδραιωμένες μέσα στην κοινωνία που διαιωνίζονται και διαχωρίζουν τα δύο φύλα σε δύο στρατόπεδα. Σύμφωνα με αυτή τη νοοτροπία, οι γυναίκες είναι πιο συναισθηματικές, έχουν στόχο το να δημιουργήσουν οικογένεια και είναι πιο καλές σε επαγγέλματα όπως κοινωνικοί λειτουργοί και δασκάλες, ενώ αντίθετα οι άντρες είναι πιο ριψοκίνδυνοι, δεν επιδιώκουν τις μονογαμικές σχέσεις και είναι καλοί στα μαθηματικά και τις επιστήμες.
Η ερευνήτρια του Πανεπιστημίου της Μελβούρνης Κορντέλια Φάιν επιδιώκει να βάλει ένα τέλος σε αυτές τις αντιλήψεις. Μέσα από τα βιβλία της επιχειρεί να διαλύσει τη διάχυτη άποψη ότι το φύλο μας, ανδρικό ή γυναικείο, καθορίζει τη συμπεριφορά μας. Επιπλέον, προσπαθεί να καταρρίψει τον μύθο της περιβόητης τεστοστερόνης και τον ρόλο που παίζει αυτή στη διαμόρφωση των αντρικών συμπεριφορών. Χρησιμοποιώντας επιστημονικές έρευνες, ιστορίες από την καθημερινότητα και την κοινή λογική, θέλει να σπάσει τα στερεότυπα των φύλων, τα οποία τις περισσότερες φορές λειτουργούν εναντίον των γυναικών.
Σε συνέντευξή της στον Φιλελεύθερο η Κορντέλια Φάιν εξηγεί πως δεν υπάρχουν μείζονες νευρολογικές διαφορές μεταξύ γυναικείου και ανδρικού εγκεφάλου. Αντίθετα, άλλοι παράγοντες και ειδικά το περιβάλλον, η οικογένεια και οι αντιλήψεις που δεχόμαστε είναι πολύ πιο καθοριστικοί στη δημιουργία αυτού που είμαστε. Αντί να αντιλαμβανόμαστε τους άντρες και τις γυναίκες ως φύλα που αλληλοσυμπληρώνονται, με αποτέλεσμα να ψάχνουμε την αιτία που δημιουργεί αυτό τον διαχωρισμό, ίσως θα ήταν καλύτερα να εστιάσουμε στις ομοιότητες που έχουν. Κάθε φορά που λέμε, υποστηρίζει η Αυστραλή ερευνήτρια, πως «έτσι είναι τα αγόρια» ή «έτσι λειτουργούν τα κορίτσια», το μόνο που επιτυγχάνουμε είναι να αποδεχόμαστε τις ανισότητες. Όπως ανέφερε, οι κοινωνικές αυτές κατασκευές είναι πολύ γερά κτισμένες, μπορούμε να αφαιρέσουμε κάποια τούβλα από εδώ και από εκεί αλλά τα υπόλοιπα θα συνεχίσουν να συγκρατούν το οικοδόμημα όρθιο. Θα χρειαστεί, επομένως, μεγάλη προσπάθεια προκειμένου το ρολόι να σταματήσει να πηγαίνει πίσω για τις γυναίκες.
-Η πρώτη μου ερώτηση είναι η εξής: Αναπτύχθηκε ο εγκέφαλος των γυναικών με διαφορετικό τρόπο από αυτό των αντρών;
-Ο καλύτερος τρόπος για να απαντήσω στην ερώτηση αυτή είναι λέγοντας πως ο ανθρώπινος εγκέφαλος έχει αναπτυχθεί με τέτοιο τρόπο, ώστε να είναι ικανός να προσαρμόζεται σε οποιονδήποτε από τους πολύ διαφορετικούς τρόπους ζωής που μπορεί να γεννηθεί ένας άνθρωπος. Αυτό επιτυγχάνεται κληρονομώντας μια ασύγκριτη ικανότητα κοινωνικής μάθησης και μια πλούσια κουλτούρα, η οποία παίζει σημαντικό ρόλο στην ανάπτυξη της προσαρμοστικής συμπεριφοράς και τη μετάβασή τους από γενιά σε γενιά.
-Είναι ορθό να λέμε πως ο εγκέφαλος των αντρών έχει διαφορετική δομή από αυτή των γυναικών;
-Υπάρχουν οι μέσες διαφορές μεταξύ των φύλων στον εγκέφαλο. Αλλά το να ξέρουμε πως ένας άνθρωπος είναι άντρας ή γυναίκα δεν μας βοηθά καθόλου στο να προσπαθήσουμε να προβλέψουμε τη δομή του εγκεφάλου του.
Οι διαφορές δημιουργούν παρά προσθέτουν κάτι. Επίσης, πλέον δεν υπάρχει τρόπος για να συνδέσουμε τις διαφορές στη δομή του εγκεφάλου με τις διαφορές στη λειτουργία του, δηλαδή τη συμπεριφορά μας. Με άλλα λόγια, δεν ξέρουμε πως οι μέσες δομικές διαφορές ανάμεσα στα δύο φύλα επιδρούν στο πώς οι άντρες και οι γυναίκες σκέφτονται, αισθάνονται και συμπεριφέρονται.
-Και αν τελικά δεν υπάρχει αυτό που έχουμε συνηθίσει να λέμε αντρικό και γυναίκειο μυαλό, γιατί είναι τόσο δύσκολο να διαλύσουμε αυτό τον μύθο;
-Το βιολογικό φύλο, δηλαδή οι γενετικοί και ορμονικοί παράγοντες που σχετίζονται με το φύλο, επηρεάζουν τον εγκέφαλο, αλλά με πιο σύνθετους και διαδραστικούς τρόπους, σε συνδυασμό με πολλές άλλες μεταβλητές. Όπως σου έχω πει, το αποτέλεσμα είναι ένα μοναδικό «μωσαϊκό» λειτουργιών σε κάθε εγκέφαλο ξεχωριστά. Κάποιες λειτουργίες φαίνεται να είναι πιο κοινές στους άντρες, κάποιες πιο κοινές στις γυναίκες. Με άλλα λόγια, η επίδραση του βιολογικού φύλου στο νευρικό σύστημα, δηλαδή, στον εγκέφαλο είναι πολύ διαφορετική από την επίδρασή του στο αναπαραγωγικό σύστημα. Σε ό,τι αφορά την αναπαραγωγή, το βιολογικό φύλο, οδηγεί στην ανάπτυξη δύο διακριτών συστημάτων, αρσενικών και θηλυκών.
Μέρος του προβλήματος, πιστεύω πως είναι το γεγονός ότι θεωρούμε πως το φύλο έχει μια επιρροή και στην περίπτωση αυτή υπάρχει μια αρσενική έκδοση και μια γυναικεία εκδοχή (όπως το αναπαραγωγικό σύστημα) ή δεν έχει καμία επίδραση. Μπορούμε να δούμε ότι το φύλο έχει μια επίδραση, οπόταν υποθέτουμε πως κάτι πρέπει να υπάρχει, κάτι που τείνουμε να αποκαλούμε «αρσενικό εγκέφαλο» και «γυναίκειο εγκέφαλο».
-Ας μιλήσουμε τώρα για το τελευταίο σας βιβλίο, το οποίο μάλιστα έχει πάρει και σημαντικά βραβεία. Τι είναι ο Τεστοστερόσαυρος Ρεξ; Τι ήταν αυτό που σας έκανε να καταπιαστείτε με αυτό το θέμα;
-Ο Τεστοστερόσαυρος Ρεξ αναφέρεται σε μια ιστορία που μας είναι οικεία και η οποία μας λέει πως η ανταγωνιστική συμπεριφορά και η ανάληψη κινδύνων έχει εξελιχθεί με πιο ισχυρό τρόπο στους άντρες, επειδή σε παλαιότερες εποχές είχε ενισχυθεί η αναπαραγωγική τους ικανότητα. Έτσι, οι προϊστορικές συνθήκες έκτισαν τον αντρικό εγκέφαλο και τον πυροδότησαν με τεστοστερόνη. Διάλεξα το παρατσούκλι Τεστοστερόσαυρος Ρεξ για δύο λόγους. Ο πρώτος είναι γιατί Ρεξ σημαίνει βασιλιάς και με αυτό τον τρόπο θέλησα να δείξω γιατί οι άντρες συνήθως έχουν περισσότερη δύναμη και μεγαλύτερη οικονομική ισχύ από τις γυναίκες. Ο δεύτερος λόγος είναι επειδή το σύνολο των ιδεών στις οποίες βασίζεται ο Τεστοστερόσαυρος Ρεξ είναι πλέον επιστημονικά εξαφανισμένο, όπως έγινε με τους δεινόσαυρους.
Στο προηγούμενό μου βιβλίο «Οι Αυταπάτες του Φύλου» πραγματεύτηκα την ιδέα πως οι διαφορές των φύλων σε ό,τι αφορά προγεννητική τεστοστερόνη δημιουργούν δομικές διαφορές στην έμφυτη εμπάθεια σε αντίθεση με την επίκτητη εμπάθεια. O Τεστοστερόσαυρος Ρεξ συνεχίζει στο ίδιο μοτίβο, ρίχνοντας μια στενή ματιά στο πώς η επιστήμη προσπαθεί να μας εξηγήσει γιατί οι ανισότητες μεταξύ των φύλων έχουν καταλήξει να θεωρούνται «φυσικές».
Τα φύλα έχουν μάθει να λειτουργούν διαφορετικά
-Αν η βιολογία δεν είναι αυτή που διαφοροποιεί τους άντρες και τις γυναίκες, τα αγόρια και τα κορίτσια, γιατί τότε συμπεριφέρονται, σκέφτονται και αισθάνονται με διαφορετικό τρόπο;
-Λοιπόν, ποιους άντρες, ποιες γυναίκες, ποια αγόρια και ποια κορίτσια; Οι άνθρωποι άντρες και γυναίκες σε πάρα πολλούς τομείς δεν είναι τόσο διαφορετικοί όσοι πολλοί τείνουν να πιστεύουν. Φυσικά, αυτό εξαρτάται και από το είδους της συμπεριφοράς για τον οποίο γίνεται λόγο, αλλά γενικά υπάρχει μια μεγάλη αλληλοεπικάλυψη και ομοιότητα μεταξύ των φύλων, ακόμη και σε τομείς που τείνουμε να τους θεωρούμε «αντρικούς» ή «γυναικείους» όπως για παράδειγμα η ανάληψη κινδύνων (άντρες) σε αντιδιαστολή με την ενσυναίσθηση και την προτίμηση για μονογαμικές σχέσεις (γυναίκες). Με αυτό εννοώ πως πολλοί άντρες έχουν «γυναικεία» χαρακτηριστικά, είναι δηλαδή συναισθηματικοί και προτιμούν αποκλειστικότητα στις σχέσεις τους και πολλές γυναίκες έχουν «αντρικά» χαρακτηριστικά, δηλαδή είναι ανταγωνιστικές και έτοιμες να αναλάβουν ρίσκα.
Είμαστε, επίσης, διαφορετικοί ο ένας από τον άλλο. Αυτές οι μέσες διαφορές περισσότερο ανακατεύονται παρά προστίθενται στα άτομα. Αυτό σημαίνει πως δεν υπάρχει «μέσος άντρας» ή «μέση γυναίκα», και απλά με το να ξέρεις το φύλο κάποιου δεν εξυπακούεται πως γνωρίζεις πώς είναι αυτά τα άτομα.
-Για πολλά χρόνια υπήρχε διάχυτη η αντίληψη πως «άντρες είναι εγκεφαλικοί τύποι» και οι «γυναίκες πιο συναισθηματικές». Μήπως, όμως, οι γυναίκες έχουν πληρώσει μεγάλο τίμημα για αυτή τη νοοτροπία;
-Ιστορικά, η υποτιθέμενη κατωτερότητα των γυναικών ήταν ο βασικός λόγος για τον οποίο τους αρνούνταν βασικά ανθρώπινα δικαιώματα. Σήμερα, αυτή η αντίληψη σε μεγάλο βαθμό εξηγεί γιατί βλέπουμε να υπάρχει τόσος πολύς σεξουαλικός διαχωρισμός και ανισότητες στον χώρο εργασίας και γιατί οι γυναίκες εξακολουθούν να κάνουν το μεγαλύτερο μέρος της απλήρωτης εργασίας (ανατροφή των παιδιών και δουλειές του σπιτιού).
Σύνθετη η σχέση συμπεριφοράς και τεστοστερόνης
-Τελικά, παίζει η τεστοστερόνη σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση των διαφορών ανάμεσα στα δύο φύλα;
-Είναι πολύ ενδιαφέρον να δούμε, γιατί τόσο συχνά θέτουμε την εξής ερώτηση: δημιουργεί η τεστοστερόνη διαφορές ανάμεσα στα φύλα; Αντί για αυτό θα μπορούσαμε να ρωτούσαμε γιατί οι γυναίκες και οι άντρες συμπεριφέρονται τόσο παρόμοια με πολλούς τρόπους (με λίγες εξαιρέσεις ειδικά σε ό,τι αφορά τις σεξουαλικές προτιμήσεις) αντί να εστιάζουμε στα διαφορετικά επίπεδα τεστοστερόνης.
Πώς μπορεί οι διαφορές ανάμεσα στα φύλα, αλλά και οι ομοιότητες να διαφοροποιούνται τόσο πολύ σε ιστορικό και πολιτιστικό πλαίσιο, αφού θεωρούμε την ύπαρξη της τεστοστερόνης ως κάτι που δεν διαφοροποιείται στο πέρασμα του χρόνου; Με ποιο τρόπο η τεστοστερόνη βοηθά τόσο τους άντρες αλλά και τις γυναίκες να προσαρμόζονται μέσα σε διαφορετικές συνθήκες, πλαίσια αλλά και έννοιες;
Το βέβαιο είναι πως η τεστοστερόνη επιδρά πάνω στον εγκέφαλο και σίγουρα επηρεάζει τη συμπεριφορά και φυσικά και τα σώματά μας. Αλλά δεν υπάρχει μια απλή σχέση ανάμεσα στα δύο. Πρώτα από όλα, οι γενετικές διαφορές σε συμπεριφορές που θεωρούνται «αντρικές», όπως για παράδειγμα στην ανάληψη ρίσκων ή την επικίνδυνη συμπεριφορά, είναι πολύ μικρότερες από τα επίπεδα τεστοστερόνης.
Με λίγα λόγια, δεν μπορεί να υπάρξει μια απλή σχέση «περισσότερης τεστοστερόνης» ίσον «περισσότερη αρρενωπότητα». Ακόμη περισσότερο το φύλο των ανθρώπων είναι μια περίπλοκη υπόθεση. Για παράδειγμα, κάποιος μπορεί να θεωρείται πολύ «αρρενωπός» σε ό,τι αφορά κάποια χαρακτηριστικά όπως το να είναι ριψοκίνδυνος στην ανάληψη φυσικών κινδύνων αλλά εντελώς άτολμος σε ό,τι αφορά κάποια άλλα, όπως το να είναι διατεθειμένος να ρισκάρει οικονομικά.
Επομένως, πόσο ριψοκίνδυνος και σε ποιους τομείς περιμένουμε να είναι ένας άντρας με τεστοστερόνη; Δεν υπάρχει σίγουρη απάντηση σε αυτό το ερώτημα και αυτό ταιριάζει με αυτό που γνωρίζουμε για την τεστοστερόνη. Τα επίπεδά της στο αίμα μας είναι μόνο ένα μέρος ενός πολύ περίπλοκου συστήματος που επηρεάζεται από πολλούς άλλους βιολογικούς παράγοντες και η τεστοστερόνη με τη σειρά της είναι ένας από τους πολλούς παράγοντες που τροφοδοτούν τη λήψη αποφάσεων.
Επίσης, καθώς συχνά θεωρούμε ότι η συμπεριφορά τροφοδοτείται από την τεστοστερόνη, τώρα υπάρχει η αντίληψη πως η ορμόνη αυτή ενεργεί ως μεσάζων για τις κοινωνικές επιρροές στον εγκέφαλο και τη συμπεριφορά. Τα επίπεδα της τεστοστερόνης, τόσο στους άντρες όσο και στις γυναίκες ανταποκρίνονται με το κοινωνικό μας πλαίσιο και το πώς ερμηνεύουμε αυτό το κοινωνικό πλαίσιο. Και φυσικά σε τι είδους καταστάσεις βάζουμε τους εαυτούς μας, και πώς τις ερμηνεύουμε, αποτελεί μέρος αυτού που αποκαλούμε «φύλο».
Μπορούν να σπάσουν τα στερεότυπα;
-Ποια μέτρα πρέπει να παρθούν ώστε να καταστραφούν τα στερεότυπα για τα φύλα; Τι πρέπει να γίνει, για παράδειγμα, ώστε οι άνθρωποι να σταματήσουν να πιστεύουν πως τα αγόρια είναι καλά στα μαθηματικά και τα κορίτσια στις ξένες γλώσσες;
-Διαβάζοντας τα βιβλία μου θα βρείτε αρκετές προτάσεις… Αστειεύομαι φυσικά. Αυτό που πρέπει να λάβουμε υπόψη μας πως ο τρόπος σκέψης ότι οι άντρες είναι από τον Άρη και οι γυναίκες από την Αφροδίτη διαιωνίζει τα στερεότυπα μεταξύ των φύλων και δεν επιτρέπει δυστυχώς την εξάλειψή τους.
-Επομένως, με ποιο τρόπο η κοινωνία θα ξεχάσει το ότι οι άντρες είναι από τον Άρη και οι γυναίκες από την Αφροδίτη και τελικά, τα δύο φύλα να βρουν έναν κοινό πλανήτη για να συγκατοικήσουν;
-Αυτή είναι μια δύσκολη ερώτηση. Πρέπει αρχικά να αποδεχτούμε πως τα δύο φύλα είναι ίσα. Καθώς η κοινωνία θα αποδέχεται την ισότητα των φύλων, είναι πολύ πιθανό ότι θα σταματήσουμε να βλέπουμε τους άντρες και τις γυναίκες να έχουν θεμελιώδεις διαφορές μεταξύ τους, σχετικά με τις δεξιότητες, τα συμφέροντα και τις αξίες τους, αλλά μάλλον θα βλέπουμε τον καθένα ξεχωριστά με τον μοναδικό ιδιοσυγκρασιακό του χαρακτήρα, με το φύλο να αποτελεί μόνο ένα μικρό μέρος αυτού του πολύπλοκου, δυναμικού συνδυασμού.
-Συμμερίζεστε την άποψη πως πολλές φορές το ρολόι πηγαίνει πίσω για τα δικαιώματα των γυναικών; Εννοώ βρισκόμαστε στο 2019 και ακόμα συζητούμε για θέματα όπως το δικαίωμα στην άμβλωση, ή την ίση αμοιβή στην εργασία.
-Ναι, η κίνηση δεν είναι πάντα προς τα μπροστά και δυστυχώς υπάρχουν πολλά πισωγυρίσματα. Αλλά σκέφτομαι πως ίσως δεν θα μπορούσαμε να περιμένουμε κάτι διαφορετικό όταν οι άντρες βρίσκονται στα περισσότερα πόστα εξουσίας και λαμβάνουν αυτοί τις αποφάσεις.
-Άρα, έχουν οι γυναίκες ακόμη μεγάλο δρόμο να διανύσουν μέχρι να κερδίσουν την πολυπόθητη ισότητα;
-Βέβαια. Απλά και μόνο κοιτάξτε πόσο αποκαρδιωτικά είναι τα στατιστικά στοιχεία για την πολιτική εκπροσώπηση των γυναικών, την έλλειψη γυναικών σε ηγετικούς ρόλους και θέσεις εξουσίας και φυσικά και την απλήρωτη εργασία.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου