του Κώστα Αδάμ*
Η ευρωπαϊκή πολιτική για την αναπηρία έχει σημαντικές διαφορές ανάμεσα στα κράτη μέλη της, που δεν οφείλονται μόνο στην δημοσιονομική ικανότητα των κρατών, αλλά και στην ιδεολογική προσέγγιση της κυβέρνησης κάθε χώρας. Ενώ η γενική διακήρυξη του Ευρωκοινοβουλίου τονίζει ότι οι άνθρωποι με αναπηρίες έχουν δικαίωμα ίσης μεταχείρισης και αυτονομίας, υπάρχουν αντικρουόμενες αντιλήψεις για το πως προασπίζεται αυτό το δικαίωμα. Αν και οι τρόποι ενσωμάτωσης είναι περίπου οι ίδιοι, τα κριτήρια, τα κίνητρα και η διάθεση εξομάλυνσης του προβλήματος των άνισων ευκαιριών ποικίλει. Το σοσιαλιστικό μοντέλο της Σουηδίας και το νεοφιλελεύθερο της Γερμανίας είναι ένα τρανό συγκριτικό παράδειγμα διαφορετικής άσκησης πολιτικής, η οποία μας αποκαλύπτει και τον τρόπο θεώρησης της κοινωνικής ομάδας των αναπήρων.
Το γερμανικό μοντέλο
Μόλις πριν δύο χρόνια, το Δεκέμβριο του 2016, μετά από κριτική που δέχτηκε η γερμανική κυβέρνηση από αξιωματούχους των Ηνωμένων Εθνών για την εθνική στρατηγική όσον αφορά τα ΑμεΑ, κατατέθηκε προς ψήφιση στο γερμανικό κοινοβούλιο ένα σύνολο νόμων για την προστασία των αναπήρων. Από τις αλλαγές στο γράμμα του νόμου, γίνεται σαφές ότι, μέχρι την παρέμβαση των Ηνωμένων Εθνών, οι ανισότητες μεταξύ των Γερμανών πολιτών ήταν πάρα πολύ μεγάλες. Χαρακτηριστικό παράδειγμα είναι ότι, πριν από την ψήφιση του νέου νόμου, ένα άτομο με αναπηρία, έπρεπε να έχει προσωπικό πλούτο έως 2.600 ευρώ, ώστε να τύχει κοινωνικής προστασίας. Σε αυτό το ποσό προσμετράτο και το εισόδημα του/της συζύγου. Αυτό το όριο, μετά τις πιέσεις που δέχτηκε η γερμανική κυβέρνηση, ανέβηκε στις 27.600 ευρώ ανά άτομο με την προοπτική να φτάσει τις 50.000 το 2020. Όσον αφορά τον τομέα της αγοράς εργασίας, οι διατάξεις του νέου νόμου προσπάθησαν να διορθώσουν τα κακώς κείμενα και την αναποτελεσματικότητα του μέτρου της ποσόστωσης στις ιδιωτικές επιχειρήσεις. Οι περίπου 8 εκατομμύρια Γερμανοί πολίτες με αναπηρία είδαν θετικά τις νέες ρυθμίσεις, δεν είχαν όμως απάντηση στο ερώτημα γιατί αυτές άργησαν τόσο πολύ να έρθουν. Η κριτική που δέχτηκε το νέο νομοθέτημα, τόσο από ακτιβιστές ΑμεΑ όσο και από την Αριστερά, αφορά καθεαυτή τη νοοτροπία με την οποία διαμορφώθηκαν οι συγκεκριμένοι νόμοι.
Το γερμανικό αριστερό κόμμα Die Linke αναφέρει ότι, παρά τα θετικά βήματα, δεν υπήρξαν ρυθμιστικοί διακανονισμοί που να αφορούν την αυτοδιάθεση των αναπήρων, καθώς, όπως υποστηρίζει, η πιθανότητα αναγκαστικού εγκλεισμού σε ίδρυμα εξ αιτίας του υψηλού κόστους ζωής στο σπίτι για τα ΑμεΑ είναι πολύ μεγάλη. Αξίζει εδώ να σημειωθεί ότι η Γερμανία δίνει μεγάλη προσοχή στην προσβασιμότητα των ΑμεΑ στους κοινόχρηστους χώρους. Με αυτό τονίζεται ότι η μέχρι πρότινος αντιμετώπιση των ατόμων με αναπηρίες δεν προκύπτει τόσο από την απαξιωτική προσέγγιση της ίδιας της αναπηρίας, όσο από την νεοφιλελεύθερη προσέγγιση που θέλει τα «μη παραγωγικά» μέλη της κοινωνίας να κοστίζουν στο κράτος όσο το δυνατόν λιγότερο, με αποτέλεσμα την περιθωριοποίησή τους. Το σοσιαλιστικό μοντέλο της Σουηδίας, από την άλλη, προσεγγίζει ζητήματα που αφορούν τα ΑμεΑ με τελείως διαφορετικό τρόπο.
Το σουηδικό μοντέλο
Στην Σουηδία λοιπόν, από τις αρχές της δεκαετίας του '90, εισήχθησαν κανονιστικές ρυθμίσεις σε εθνικό επίπεδο για την καταπολέμηση των διακρίσεων σε βάρος των ΑμεΑ. Παράλληλα, δημιουργήθηκε ο θεσμός του Συνηγόρου του Πολίτη με Αναπηρίες, που εποπτεύει την εφαρμογή των νομοθετικών διατάξεων, ενώ ταυτόχρονα παρέχει νομικές συμβουλές στα ΑμεΑ με σκοπό τη διευκόλυνσή τους σε διαφόρους τομείς. Ο στόχος του σουηδικού μοντέλου είναι να επιτευχθεί η αποϊδρυματοποίηση των ατόμων με αναπηρία.
Οι Σουηδοί είναι αποφασισμένοι να επανορθώσουν για την κακομεταχείριση που υπέστησαν οι τρόφιμοι των ιδρυμάτων, από την δεκαετία του '50 μέχρι και σχετικά πρόσφατα. Η σουηδική πολιτεία αναγνώρισε και ζήτησε επίσημα συγνώμη από τα θύματα αυτής της βίας και πλέον επιδιώκει την πλήρη αποϊδρυματοποίηση και την ανεξαρτησία των ατόμων με διάφορες αναπηρίες. Πως μπορεί να επιτευχθεί αυτό; Εκτός από τις δομές και τα κριτήρια κατασκευής χώρων του δημοσίου βίου, υπάρχουν θεσμοί που στοχεύουν ακριβώς στην επίτευξη της ανεξαρτησίας και της αυτονομίας των ατόμων με αναπηρία: θεσμοί όπως το επίδομα τροποποίησης σπιτιού, που καλύπτει τις ανάγκες του ΑμεΑ ανάλογα με τον βαθμό και το είδος αναπηρίας, ο «προσωπικός βοηθός», με σκοπό την υποστήριξη της ανεξάρτητης διαβίωσης, και η προστατευόμενη απασχόληση.
Ο θεσμός του «προσωπικού βοηθού», μάλιστα, καλύπτει το κόστος της πρόσληψης προσωπικού για παροχή εξειδικευμένης ή μη βοήθειας και υποστηρίζει την αυτονομία των ατόμων με αναπηρία, καθώς τους επιτρέπει να επιλέξουν μόνοι τους τον προσωπικό τους βοηθό και το είδος της βοήθειας που χρειάζονται. Αξιοσημείωτο επίσης είναι ότι οι Σουηδοί διατείνονται πως αυτή η πολιτική κοστίζει λιγότερο στο κράτος από την ύπαρξη και χρηματοδότηση των ιδρυμάτων
Κοινωνικό μοντέλο ερμηνείας της αναπηρίας
Σε αντίθεση με το ιατρικό μοντέλο ερμηνείας και αντιμετώπισης των ζητημάτων αναπηρίας, όπου η αναπηρία θεωρείται ένα πρόβλημα το οποίο πρέπει να θεραπευθεί, ώστε το άτομο να ενταχθεί σε αυτό που θεωρείται νόρμα σε μία κοινωνία, το κοινωνικό μοντέλο, που ακολουθεί η σουηδική προσέγγιση, αντιλαμβάνεται την αναπηρία σαν ένα πρόβλημα που δημιουργεί η ίδια η κοινωνία. Σύμφωνα με το κοινωνικό μοντέλο, η διαχείριση των θεμάτων αναπηρίας απαιτεί κοινωνική δράση και είναι ευθύνη της κοινωνίας να πραγματοποιήσει όλες τις αλλαγές που απαιτούνται για την διασφάλιση της πλήρους και παραγωγικής συμμετοχής των ΑμεΑ σε όλους τους τομείς της κοινωνικής ζωής.
* Κοινωνιολόγος
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου