To εθνικό σχέδιο δράσης για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων

*του Ηρακλή Μοσκώφ 

Η Εμπορία Ανθρώπων είναι το έγκλημα της εκμετάλλευσης ανθρώπων, ως αντικειμένων/εμπορευμάτων, της παραβίασης των θεμελιωδών ανθρωπίνων δικαιωμάτων, της προσβολής της ανθρώπινης αξιοπρέπειας και ακεραιότητας. Είναι ένα κοινωνικό φαινόμενο που οφείλει να απασχολεί κάθε πολίτη. Οι δράστες εκμεταλλεύονται ευάλωτες ομάδες πληθυσμού, τις οποίες, παράγοντες όπως η φτώχεια, οι διακρίσεις, η ανισότητα των φύλων, η βία κατά των γυναικών ή/και η ενδοοικογενειακή βία, η έλλειψη πρόσβασης στην εκπαίδευση, οι εθνικές συγκρούσεις, οι πολεμικές συρράξεις και οι φυσικές καταστροφές, καθιστούν  εύκολο στόχο.

Κινητήριες δυνάμεις του εγκλήματος της Εμπορίας Ανθρώπων είναι η ζήτηση για τις υπηρεσίες που παρέχονται και τα προϊόντα που παράγονται από τα θύματα του εγκλήματος αυτού, καθώς  και τα κέρδη από την εκμετάλλευσή τους. Οργανωμένα κυκλώματα εμπορίας ανθρώπων, αλλά και μεμονωμένοι δράστες, αποκομίζουν τεράστια κέρδη αντιμετωπίζοντας, αναλογικά, ελάχιστο κίνδυνο. Εκτιμάται ότι η εμπορία ανθρώπων αποτελεί την τρίτη πιο επικερδή εγκληματική δραστηριότητα μετά το εμπόριο ναρκωτικών και όπλων.

Από τη φύση της, η εμπορία ανθρώπων είναι ένα ‘αόρατο’ και ταχύτατα μεταβαλλόμενο φαινόμενο, δύσκολο και επικίνδυνο στη διερεύνησή του. Ο κατακερματισμός της εγκληματικής δράσης και η συμμετοχή ποικίλων ‘μεσολαβητών’, οι διαδοχικές ‘πωλήσεις’ θυμάτων σε νέους ‘ιδιοκτήτες’, η άγνοια των θυμάτων για την ύπαρξη προστατευτικού νομικού πλαισίου, η μη συνειδητοποίηση της κατάστασης ‘εμπορίας τους’,  η δυσκολία συνεργασίας των θυμάτων με τις Αρχές και η ελλιπής γνώση της κοινωνίας για το ‘αόρατο’ αυτό έγκλημα είναι παράγοντες που κάνουν εξαιρετικά δυσχερή τον εντοπισμό της αλυσίδας των συνενόχων και την παραπομπή των δραστών αλλά και  τον εντοπισμό των θυμάτων για την παροχή αρωγής και προστασίας.

Από τα τέλη της δεκαετίας του ‘90, Διεθνείς, Ευρωπαϊκοί και διακυβερνητικοί οργανισμοί όπως ΟΗΕ, Ε.Ε., Συμβούλιο της Ευρώπης, ΟΑΣΕ, έχουν εντάξει την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων στις προτεραιότητές τους. Διεθνείς και ευρωπαϊκές συνθήκες όπως η Σύμβαση των Η.Ε. κατά του Διεθνικού Οργανωμένου Εγκλήματος (2000) και των συμπληρωματικών του Πρωτοκόλλων, η Σύμβαση του Συμβουλίου της Ευρώπης για Δράση εναντίον της Εμπορίας Ανθρώπων (Σύμβαση Βαρσοβίας, 2005) και η Ευρωπαϊκή οδηγία περί πρόληψης και καταπολέμησης της Εμπορίας Ανθρώπων και Προστασίας των Θυμάτων αυτής (2011/36) ορίζουν τη νομική βάση στην οποία εδράζονται, σήμερα, οι αντίστοιχες πολιτικές των κρατών που τις έχουν κυρώσει.

Το εθνικό νομικό πλαίσιο για την καταπολέμηση της Εμπορίας Ανθρώπων είναι πλήρως εναρμονισμένο με τις σχετικές διεθνείς και ευρωπαϊκές συμβάσεις και Οδηγίες. Εξάλλου, σε εφαρμογή της αρχής της παγκόσμιας Δικαιοσύνης, η ελληνική νομοθεσία προβλέπει την εφαρμογή των ελληνικών ποινικών νόμων σε ημεδαπούς και αλλοδαπούς, ανεξάρτητα από τον τόπο τέλεσης της πράξης,  και για την πράξη της εμπορίας ανθρώπων που τελέστηκε στην αλλοδαπή. Η Ελλάδα έχει επικυρώσει τη Σύμβαση των Η.Ε. και τα συμπληρωματικά Πρωτόκολλα (Ν. 3875/2010), τη Σύμβαση του ΣτΕ (Ν.416/2013) και έχει ενσωματώσει την Ευρωπαϊκή Οδηγία 2011/36 (Ν. 4198/2013) βάσει της οποίας συστάθηκε στο Υπουργείο Εξωτερικών το Γραφείο του Εθνικού Εισηγητή (Γ.ΕΘ.ΕΙΣ.) για την καταπολέμηση της Εμπορίας Ανθρώπων ως εθνική συντονιστική Αρχή.

Η καταπολέμηση της Εμπορίας Ανθρώπων και η παροχή προστασίας και αρωγής στα θύματά της αποτελεί αντικείμενο συντονισμένης πολιτικής και δράσης  φορέων του Δημοσίου Τομέα όπως του Υπ. Προστασίας του Πολίτη, του Υπ. Υγείας, του Υπ. Εσωτερικών, του Υπ. Δικαιοσύνης & Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων, του Υπ. Εργασίας, του Υπ. Εσωτερικών, του Υπ. Οικονομίας, του Υπ. Μεταναστευτικής Πολιτικής, του Υπ. Προστασίας του Πολίτη, του Υπ. Παιδείας καθώς και των Διεθνών Οργανισμών στη χώρα μας και της κοινωνίας των πολιτών, υπό τον συντονισμό του Γραφείου Εθνικού Εισηγητή του Υπ. Εξωτερικών

(Γ.ΕΘ.ΕΙΣ.)

Από τα πλέον σημαντικά παραδοτέα της συντονισμένης και κοινής  προσπάθειας για την αντιμετώπιση του φαινομένου της εμπορίας ανθρώπων είναι  η λειτουργία του  Εθνικού Μηχανισμού Αναφοράς (Ε.Μ.Α.) υπό την εποπτεία και το συντονισμό του Γ.ΕΘ.ΕΙΣ. και τη διαχείριση του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικής Αλληλεγγύης του Υπ. Εργασίας, Κοινωνικής Ασφάλισης και Αλληλεγγύης. Η πολυτομεακή συνεργασία στα πλαίσια αυτού του Μηχανισμού περιλαμβάνει φορείς από διάφορους τομείς του κράτους (Αστυνομία, Επιθεωρητές εργασίας, Τοπική αυτοδιοίκηση, Υπηρεσίες υγείας, μεταξύ άλλων), Οργανώσεις της κοινωνίας των πολιτών και διεθνείς οργανισμούς (π.χ. ΙΟΜ UNCHR). O Ε.Μ.Α. αποτελεί το εργαλείο συντονισμού όλων των εθνικών υπηρεσιών προστασίας και αρωγής των θυμάτων εμπορίας ανθρώπων και την πλατφόρμα για τη συγκέντρωση και επεξεργασία των στοιχείων των θυμάτων εμπορίας που αναζητούν προστασία.

Όσον αφορά την προστασία των θυμάτων, το εθνικό νομικό πλαίσιο κρίνεται ιδιαίτερα προστατευτικό και προοδευτικό. Με την ενσωμάτωση σχετικών Οδηγιών της Ε.Ε. σε μια σειρά νόμων, τα θύματα προστατεύονται ανεξάρτητα αν συνεργάζονται με τις Αρχές. Τα αναγνωρισμένα θύματα δεν απελαύνονται από τη χώρα, δικαιούνται άδεια διαμονής και έχουν πρόσβαση στην αγορά εργασίας, σε προγράμματα επαγγελματικής επιμόρφωσης και εκπαίδευσης και σε υπηρεσίες ιατρικής περίθαλψης και φαρμακευτικής κάλυψης έχουν δικαίωμα σε αξίωση αποζημίωσης και επαναπατρισμό.

Στην Ελλάδα έχουν κυρίως εντοπισθεί περιπτώσεις εμπορίας για σεξουαλική εκμετάλλευση, εκμετάλλευση της εργασίας και της επαιτείας. Παρά τη γενική αντίληψη ότι τα θύματα εμπορίας ανθρώπων στη χώρα μας είναι αλλοδαποί, τα στατιστικά στοιχεία της Ελληνικής Αστυνομίας δηλώνουν την εκμετάλλευση και Ελλήνων πολιτών. Συγκεκριμένα, την περίοδο 2014-2017, στις 114 περιπτώσεις εμπορίας ανθρώπων που εντοπίστηκαν, ο αριθμός των αναγνωρισμένων θυμάτων ανήλθε σε 198, εκ των οποίων 27 ήταν Έλληνες πολίτες. Επίσης, η έμφυλη διάσταση του φαινομένου καταδεικνύεται από το γεγονός ότι η συντριπτική πλειοψηφία των θυμάτων ήταν γυναίκες (151 θύματα, ποσοστό 76%) ενώ ιδιαίτερα ανησυχητική, θεωρείται η ύπαρξη και ανήλικων μεταξύ των θυμάτων (51 ανήλικα θύματα, ποσοστό 25%)

Αξίζει να επισημανθεί ότι αυτά τα στατιστικά στοιχεία δεν θεωρείται ότι αντικατοπτρίζουν την ακριβή εικόνα των πραγματικών διαστάσεών του φαινομένου. Πέραν των επίσημα αναγνωρισμένων θυμάτων, υπάρχουν πολλά πιθανά θύματα. Για την ως άνω περίοδο ο συνολικός αριθμός των θυμάτων, συμπεριλαμβανομένων και των πιθανών ήταν πολλαπλάσιος. Ο εντοπισμός και η αναγνώριση των πιθανών θυμάτων παραμένει μια πρόκληση, ιδιαίτερα τα τελευταία χρόνια καθώς η ραγδαία αύξηση των μικτών μεταναστευτικών ροών στη χώρα μας, σημαίνει μεγαλύτερο αριθμό ευάλωτων στην εκμετάλλευση ατόμων, αλλά και μεγαλύτερη δυσκολία στον διαχωρισμό των θυμάτων Εμπορίας Ανθρώπων (trafficking) από τα θύματα παράνομης διακίνησης ανθρώπων (smuggling).

Η συνεργασία και η συντονισμένη δράση μεταξύ των κρατών της Ε.Ε. αλλά και η διεθνής και διασυνοριακή συνεργασία είναι αποφασιστικής σημασίας για την πρόληψη και την καταπολέμηση του φαινομένου της εμπορίας ανθρώπων. Εξίσου σημαντική κρίνεται και η συνεργασία με τον ιδιωτικό τομέα για την πρόληψη και την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων. Τέλος, το Ελληνικό Κράτος έχει αγαστή και συστηματική συνεργασία με όλα τα Ευρωπαϊκά Όργανα, τους Ευρωπαϊκούς Οργανισμούς και τις Ευρωπαϊκές Υπηρεσίες (π.χ. Συμβούλιο της Ευρώπης, Europol, FRONTEX, EASO, κτλ.).

Ο σκοπός του Εθνικού Σχεδίου Δράσης που εκπονεί η εθνική συντονιστική Αρχή στο ΥΠΕΞ είναι η κατάρτιση ενός ολοκληρωμένου πλαισίου για την Καταπολέμηση της Εμπορίας Ανθρώπων και την Προστασία και Αρωγή των θυμάτων εμπορίας ανθρώπων στην Ελλάδα για τα έτη 2019 – 2023. Το Εθνικό Σχέδιο Δράσης ουσιαστικά προσδιορίζει τρόπους πρακτικής εφαρμογής του υφιστάμενου νομικού πλαισίου και θέτει εθνικές προτεραιότητες και στόχους αναφορικά με την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων και την προστασία και αρωγή των θυμάτων. Περιγράφει τις δράσεις οι οποίες θα απαντήσουν στις εθνικές προτεραιότητες, και συντονίζει τη συνέργεια κρατικών φορέων, φορέων της κοινωνίας των πολιτών και διεθνών οργανισμών ως προς το να δοθεί μια συντεταγμένη εθνική απάντηση μηδενικής ανοχής στην παραβίαση των ανθρωπίνων δικαιωμάτων μέσω της διάπραξης του ειδεχθούς εγκλήματος της εμπορίας ανθρώπων..

Οι στόχοι του Εθνικού Σχεδίου Δράσης για τα έτη 2019 – 2023 είναι:

1. Η πρόληψη της εμπορίας ανθρώπων
2. Η έγκαιρη ανίχνευση, προστασία και αρωγή των θυμάτων εμπορίας ανθρώπων
3. Η διασφάλιση της απονομής δικαιοσύνης και της τιμωρίας των δραστών σε περιπτώσεις εμπορίας ανθρώπων
4. Ο συντονισμός και αποτελεσματική συνεργασία μεταξύ Εθνικών φορέων, και μεταξύ Εθνικών και Διεθνών φορέων για την καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων και την προστασία των θυμάτων
5. Να διασφαλίσει ότι ο πολιτικός και επιχειρησιακός σχεδιασμός του Ελληνικού Κράτους σε ό,τι αφορά στην καταπολέμηση της εμπορίας ανθρώπων και την προστασία των θυμάτων υιοθετεί τη θυματοκεντρική προσέγγιση, σέβεται και λαμβάνει υπόψη την έμφυλη διάσταση του φαινομένου της εμπορίας ανθρώπων καθώς και τις ιδιαίτερες ανάγκες των διαφορετικών ηλικιακών ομάδων των θυμάτων – ιδιαιτέρως των ανηλίκων
6. Να προωθήσει και να υποστηρίξει την έρευνα και την έρευνα-δράση στο πεδίο της πρόληψης και της καταπολέμησης της εμπορίας ανθρώπων, και της προστασίας και αρωγής των θυμάτων.

*Ο Ηρακλής Μοσκώφ είναι ο Εθνικός Εισηγητής για την Καταπολέμηση της Εμπορίας Ανθρώπων, επικεφαλής του Γραφείου για την Καταπολέμηση της Εμπορίας Ανθρώπων του Υπουργείου Εξωτερικών 

http://www.helpis.gr