Το νομοσχέδιο του υπουργείου Εργασίας, που κατατέθηκε την περασμένη εβδομάδα στη Βουλή, ανάμεσα στα άλλα περιλαμβάνει μια ιδιαίτερα σημαντική διάταξη για τις γυναίκες που συμμετέχουν στη διαδικασία της παρένθετης μητρότητας. Ειδικότερα, σύμφωνα με το άρθρο 48, η προστασία έναντι της καταγγελίας της σχέσης εργασίας, σύμφωνα με τις διατάξεις του άρθρου 15 του νόμου 1483/1984, ισχύει και για τις εργαζόμενες που εμπλέκονται στη διαδικασία της παρένθετης μητρότητας, είτε ως τεκμαιρόμενες μητέρες, με χρονική αφετηρία τη γέννηση του παιδιού, είτε ως κυοφόροι γυναίκες. Σύμφωνα με την αιτιολογική έκθεση, η προτεινόμενη διάταξη κρίνεται ηθικά και κοινωνικά επιβεβλημένη προκειμένου να επεκταθεί η προστασία από την απόλυση, που παρέχεται λόγω μητρότητας στις φυσικές μητέρες, στις εργαζόμενες, τεκμαιρόμενες και κυοφόρους μητέρες, που εμπλέκονται στη διαδικασία της παρένθετης μητρότητας. Νομοθετούνται, δηλαδή, όλες οι προστατευτικές διατάξεις που ισχύουν για την εργαζόμενη μητέρα και για τις παρένθετες μητέρες, αλλά και για όσες αποκτούν παιδί μέσω παρένθετης μητρότητας.
Με αυτήν την προστατευτική παρέμβαση, η κυβέρνηση επιχειρεί να βελτιώσει τη νομοθεσία για την παρένθετη μητρότητα στη χώρα μας, πράξη ιδιαίτερα σημαντική, δεδομένου ότι αφενός αυτή αφορά ένα ολοένα διευρυνόμενο κομμάτι της κοινωνίας, αφετέρου η εν λόγω διάταξη παρεμβαίνει σε μια πτυχή της πολύπλευρης αυτής διαδικασίας, την προστασία των εργασιακών δικαιωμάτων.
Παρότι η πρακτική της παρένθετης μητρότητας πραγματοποιούταν στην Ελλάδα πριν το 2002, δεν υπήρχε νομικό καθεστώς που να την διακανονίζει. Η Ελλάδα υπήρξε η πρώτη χώρα της Ευρωπαϊκής Ένωσης με νομικό πλαίσιο για την υποβοήθηση της παρένθετης μητρότητας.
Μια δικαστική απόφαση αποτέλεσε σημείο αναφοράς για τις εξελίξεις σε αυτόν τον τομέα, όταν το 1999, στο Ηράκλειο της Κρήτης, το Πολυμελές Πρωτοδικείο έκανε δεκτό το αίτημα ζευγαριού να υιοθετήσει δίδυμα, τα οποία έφεραν το δικό του γενετικό υλικό αλλά είχαν γεννηθεί από παρένθετη μητέρα. Το ίδιο το δικαστήριο σύστησε την αλλαγή του νόμου, διότι έμοιαζε «αφύσικο» μια γυναίκα να υιοθετεί παιδί που δημιουργήθηκε με τη χρήση του δικού της γενετικού υλικού.
Το 2002 ψηφίστηκε νόμος (3089|12/2002) για την «ιατρική υποβοήθηση στην ανθρώπινη αναπαραγωγή», σύμφωνα με τον οποίο «η μεταφορά στο σώμα άλλης γυναίκας γονιμοποιημένων ωαρίων, ξένων προν την ιδίαν, και η κυοφορία από αυτήν επιτρέπεται με δικαστική άδεια που παρέχεται πριν από τη μεταφορά, εφόσον υπάρχει έγγραφη και χωρίς αντάλλαγμα συμφωνία των προσώπων που επιδιώκουν να αποκτήσουν τέκνο και της γυναίκας που θα κυοφορήσει,
καθώς και του συζύγου της, αν αυτή είναι έγγαμη. Η δικαστική άδεια παρέχεται ύστερα από αίτηση της γυναίκας που επιθυμεί να αποκτήσει τέκνο, εφόσον αποδεικνύεται ότι αυτή είναι ιατρικώς αδύνατο να κυοφορήσει και ότι η γυναίκα που προσφέρεται να κυοφορήσει είναι, εν όψει της κατάστασης της υγείας της, κατάλληλη για κυοφορία».
Η Αρχή που άργησε να αρχίσει
Τρία χρόνια μετά, με το νόμο 3305|1/2015, συστήνεται Εθνική Αρχή Ιατρικώς Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής (eaiya.gov.gr), με αποστολή την εποπτεία της εφαρμογής του παρόντος και του προηγούμενου νόμου. Παράλληλα, καθορίζει ότι «η συμφωνία για κυοφορία από τρίτη γυναίκα γίνεται χωρίς οποιοδήποτε αντάλλαγμα». Ενω καθορίζει ότι «δεν συνιστά αντάλλαγμα (α) η καταβολή δαπανών για την επίτευξη εγκυμοσύνης, την κυοφορία, τον τοκετό και τη λοχεία, (β) κάθε θετική ζημία της κυοφόρου εξαιτίας αποχής από την εργασία της, καθώς και οι αμοιβές για εξαρτημένη εργασία, τις οποίες στερήθηκε λόγω απουσίας, με σκοπό την επίτευξη εγκυμοσύνης, την κυοφορία, τον τοκετό και τη λοχεία. Το ύψος των καλυπτόμενων δαπανών και αποζημιώσεων καθορίζεται με απόφαση της Αρχής». Στην παρούσα φάση το ποσό της συνολικής αποζημίωσης έχει οριστεί σε περίπου 10.000 ευρώ.
Η εν λόγω Αρχή ΙΥΑ από τη σύστασή της μέχρι το 2010 υπολειτουργούσε με 3 άτομα προσωπικό, τη στιγμή που το οργανόγραμμά της προέβλεπε 30. Με αποτέλεσμα η τότε πρόεδρος να παραιτηθεί διατυπώνοντας γραπτά όλα τα προσκόμματα που συνάντησε. Έκτοτε έπαψε η Αρχή να λειτουργεί εντελώς. Έως το 2016, οπότε με προεδρικό διάταγμα έγινε ανασύσταση της Αρχής, έχοντας μέχρι σήμερα αδειοδοτήσει 40 κλινικές από τις 70 περίπου που δραστηριοποιούνται στο χώρο και λειτουργούν χωρίς άδεια. Το ποσό που χρεώνει μια τέτοια κλινική για να αναλάβει τη διαδικασία της παρένθετης μητρότητας, εκκινεί από τα 20.000 ευρώ περίπου. Οι αμοιβές που ζητούν οι εμπλεκόμενοι γιατροί για να αναλάβουν εξαρχής περιπτώσεις παρένθετης μητρότητας ποικίλουν, με ποσά όπως 70.000 ευρώ να έχουν καταγραφεί.
Μια παράμετρος με σημασία
Το καλοκαίρι του 2014, στα θερινά τμήματα της Βουλής, η τότε κυβέρνηση έφερε προς ψήφιση νομοθετικές ρυθμίσεις (4272|7/2014) που άλλαζαν εκείνη την παράμετρο της διαδικασίας της παρένθετης μητρότητας που μέχρι τότε όριζε ότι και οι δύο γυναίκες, η τεκμαιρόμενη και η κυοφορούσα, έπρεπε να ήταν και να σκοπεύουν να παραμείνουν για εύλογο διάστημα μόνιμες κάτοικοι Ελλάδας. Πλέον, η μία από τις δύο έχει αυτήν την υποχρέωση, η άλλη μπορεί να δηλώνει προσωρινή κατοικία και δεν οφείλει να είναι ούτε πολίτης της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Απο το 2005, πάνω απο 120 αποφάσεις δικαστηρίων στην Ελλάδα επέτρεψαν σε ζευγάρια να γίνουν γονείς μέσω παρένθετης μητρότητας. Σύμφωνα με σχετικά άρθρα και βιβλιογραφία, σε περίπου το 90% αυτών των περιπτώσεων, οι γυναίκες που κυοφόρησαν δηλώθηκαν ως «καλές φίλες» των τεκμαιρόμενων μανάδων, με καταγωγή κυρίως από χώρες της Ανατολικής Ευρώπης. Αντίθετα, από τις γυναίκες που χρησιμοποιούν την παρένθετη μητρότητα για να αποκτήσουν παιδί 90% περίπου είναι Ελληνίδες.
Αξίζει να σημειωθεί εδώ ότι μέχρι σήμερα, και παρά τη νομιμοποίηση του συμφώνου συμβίωσης μεταξύ ομόφυλων ζευγαριών, δεν παρέχεται η δυνατότητα της παρένθετης απόκτησης παιδιού σε ομόφυλα ζευγάρια -κανενός φύλου- και σε άντρες.
Στα χέρια της αγοράς
Αν εξαιρέσουμε τις ΗΠΑ και την Ινδία που έχουν αναγάγει την παρένθετη μητρότητα σε κερδοφόρα επιχείρηση, αλλά και χώρες όπως η Γεωργία και το Μπαγκλαντές που ακολουθούν από κοντά, εντός Ευρώπης η Ελλάδα κατέχει εξέχουσα θέση στις προτιμήσεις των ζευγαριών που προσφεύγουν σε αυτήν την επιλογή, λόγω της νομοθεσίας της. Μια σύντομη έρευνα στο διαδίκτυο μπορεί εύκολα να οδηγήσει σε αυτό το συμπέρασμα.
Πρόκειται πάντως για ένα θέμα που, ενώ δεν έχει απασχολήσει ιδιαίτερα την κοινή γνώμη, έχει διχάσει αρκούντως όσους απασχόλησε. Για παράδειγμα, το φεμινιστικό κίνημα εκφράζει ακραία διαφορετικές απόψεις, με μέρος του να επιχειρηματολογεί υπέρ της δυνατότητας της παρένθετης μητρότητας ως δικαίωμα στην αυτοδιάθεση του σώματος και ένα άλλο μέρος να την απορρίπτει συλλήβδην ως εμπορευματοποίηση του γυναικείου σώματος. Είναι μάλλον κοινά αποδεκτό, πάντως, ότι πρόκειται για μια πρωτοποριακή νομοθεσία, με την έννοια ότι μάλλον προηγήθηκε παρά ακολούθησε την ελληνική κοινωνία.
Πρόκειται, παράλληλα, για μια ακόμα περίπτωση όπου η τεκνοποίηση και ο αναπαραγωγικός ρόλος της γυναίκας θεοποιείται και προβάλλεται ως μονόδρομος, μάλιστα με το ειδικό στερεότυπο της βιολογικής συνέχειας της γενιάς, αφού η παρένθετη μητρότητα προτάσσει μετ’ επιτάσεως την επιλογή του βιολογικού παιδιού. Μάλιστα, η αύξηση της ζήτησής της μπορεί να μην είναι άσχετη με τη δυσκολία που περιβάλλει την υιοθεσία. Αξίζει πάντως να μας απασχολήσει πιο επισταμένα -και θα το επιχειρήσουμε και από αυτές εδώ τις σελίδες. Ίσως έτσι να συμβάλουμε και σε τυχόν περαιτέρω βελτίωση της κείμενης νομοθεσίας, ώστε να εξυπηρετεί καλύτερα τις ανάγκες αυτών που οφείλει να υπηρετεί.
Ζωή Γεωργούλα
Πηγές:
www.kathimerini.gr/762582/article/epikairothta/ellada/ellhnikh-viomhxania-me-paren8etes-mhteres
ygeia.tanea.gr/default.asp?pid=8&ct=13&articleID=10351&la=1
Ραβδάς Π., (2012) Το οικογενειακό δίκαιο στον 21ο αιώνα, από τις συγκυριακές στις δομικές αλλαγές(επιμέλεια: Θ. Παπαχρίστου και Ε. Κουνουγέρη-Μανωλεδάκη, εκδόσεις Σάκκουλα, Θεσσαλονίκη
Davaki K. (2017), «Surrogacy arrangements in austerity Greece: Policy considerations in a permissive regime», στο Davies, M. (ed) Babies for Sale? Transnational Surrogacy and the Politics of Reproduction, Zed Books, London
Hatzis A. (2003), «Just the oven: a law and economics approach to gestational surrogacy contracts», στο Boele-Woelki K (ed.) Perspectives for the Unification or Harmonisation of Family Law in Europe. Antwerp, Intersentia
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου