Η Marwa (ψευδώνυμο) ανασηκώνει το παντελόνι της για να μου δείξει τους κιρσούς και τις μελανιές που καλύπτουν τις γάμπες της. Η 34χρονη Σύρια λέει πως χειροτέρεψαν από το καθημερινό περπάτημα στο πετρώδες, ανώμαλο έδαφος του στρατοπέδου προσφύγων, έξω από την Αθήνα, όπου έμενε για πέντε μήνες.
Όταν συναντηθήκαμε τον Ιούνιο, η Marwa είχε μετακομίσει σε ένα διαμέρισμα, ήταν εννέα μηνών έγκυος και αγωνιζόταν να περπατήσει. Το μωρό που περίμενε θα ήταν το έκτο της. Η εγκυμοσύνη, όπως εξήγησε, ήταν απρόσμενη – και ανεπιθύμητη.
Παγκοσμίως, εκατομμύρια γυναίκες πρόσφυγες πρέπει να παλεύουν με θέματα αναπαραγωγικού ελέγχου έξω από το οικιακό τους περιβάλλον. Παρά τις εμφανείς ανάγκες, η πρόσβαση στην αντισύλληψη παραμένει χαμηλή προτεραιότητα μεταξύ των κυβερνήσεων και των ΜΚΟ που δραστηριοποιούνται γύρω από τους πρόσφυγες.
Τα Ηνωμένα Έθνη υπολογίζουν πως μισό εκατομμύριο εκτοπισμένες Σύριες γυναίκες, σαν την Marwa, θα μείνουν έγκυοι φέτος. [Η Marwa] προέρχεται από τη Χομς, έφυγε από μαζί με την οικογένεια της πέρυσι, όταν ο άντρας της τραυματίστηκε από αυτοσχέδια βόμβα.
Φτάνοντας στην Ελλάδα – που προσπαθεί να «φιλοξενήσει» (στμ. τα εισαγωγικά δικά μου) 60.000 πρόσφυγες στο μέσο μιας συνεχιζόμενης οικονομικής κρίσης – το ζευγάρι και τα πέντε του παιδιά προσπάθησε να περάσει στη Μακεδονία, τη στιγμή που τα σύνορα σφραγίστηκαν εξαιτίας της αμφιλεγόμενης συμφωνίας ΕΕ-Τουρκίας.
Η Marwa μου είπε πως μέσα στο χάος τα δύο μεγαλύτερα παιδιά της (τότε 10 και 8 ετών) ξεγλίστρησαν μέσα από τα σύνορα πριν κλείσουν. Δεν τα ξαναείδε από τότε – αν και έχει τακτική επαφή μαζί τους από τη στιγμή που έφτασαν σε ξενώνα ασυνόδευτων ανηλίκων στην Γερμανία.
Η υπόλοιπη οικογένεια της ζούσε σε στρατόπεδο προσφύγων στη βόρεια Ελλάδα μέχρι που έκλεισε και μεταφέρθηκαν σε στρατόπεδο έξω από την Αθήνα πέρυσι. Εξαντλημένη, λέει η Marwa, λιποθύμησε και έκανε εμετό στο ταξίδι αυτό. Αρκετές εβδομάδες αργότερα, συνειδητοποίησε πως ήταν έγκυος. «Η κατάσταση μας ήταν τόσο άσχημη… σκέφτηκα ‘δε μπορώ να το κάνω αυτό’» μου είπε η Marwa. Ο άντρας της όμως «ήταν πολύ αγχωμένος γιατί φοβόμασταν το θεό, έτσι αποφασίσαμε να κρατήσουμε το μωρό». Όταν συναντηθήκαμε, ήταν και εκείνη αγχωμένη με την γέννα γιατί την εμπόδιζε στο ταξίδι της προς «τη Γερμανία, να ενωθεί ξανά με τα παιδιά της». Ήταν, όπως είπε, «πολύ επικίνδυνο» να ταξιδέψει στη κατάστασή της.
Αναπαραγωγικά δικαιώματα εν κινήσει
Η ιστορία της Marwa αντανακλά τους πρακτικούς, πολιτιστικούς και κοινωνικούς παράγοντες που περιορίζουν τον έλεγχο των γυναικών προσφύγων στα σώματά τους. Πέρα από τοπικές ακαδημαϊκές έρευνες και μελέτες ΜΚΟ υπάρχουν πολύ λίγα δεδομένα πάνω στα θέματα αυτά.
Αλλά ακόμα και όσα υπάρχουν δείχνουν τι βλέπουν, να συμβαίνει στη πραγματικότητα, οι εργαζόμενοι σε υποστήριξη και υγεία: χαμηλή και συνήθως με πτωτικά ποσοστά χρήση αντισύλληψης μέσα σε συνθήκες κινητικότητας και αβεβαιότητα. Αν και το 60 τις εκατό των γυναικών αναφέρουν κάποιο είδος οικογενειακού προγραμματισμού στην προπολεμική Συρία, μια πρόσφατη έρευνα έδειξε πως το νούμερο αυτό είναι μόλις 37 τις εκατό μεταξύ των παντρεμένων Σύριωνγυναικών που ζουν ως πρόσφυγες στο Λίβανο.
Αλλά ακόμα και όσα υπάρχουν δείχνουν τι βλέπουν, να συμβαίνει στη πραγματικότητα, οι εργαζόμενοι σε υποστήριξη και υγεία: χαμηλή και συνήθως με πτωτικά ποσοστά χρήση αντισύλληψης μέσα σε συνθήκες κινητικότητας και αβεβαιότητα. Αν και το 60 τις εκατό των γυναικών αναφέρουν κάποιο είδος οικογενειακού προγραμματισμού στην προπολεμική Συρία, μια πρόσφατη έρευνα έδειξε πως το νούμερο αυτό είναι μόλις 37 τις εκατό μεταξύ των παντρεμένων Σύριωνγυναικών που ζουν ως πρόσφυγες στο Λίβανο.
Στην Ελλάδα η Λια Μότσκα, υπεύθυνη σεξουαλικής και αναπαραγωγικής υγείας των Γιατρών Χωρίς Σύνορα (ΓΧΣ), μου είπε πως οι συνηθισμένες μορφές αντισύλληψης που είναι διαθέσιμες στη χώρα δεν είναι κατάλληλες για τις γυναίκες πρόσφυγες. Πολλές γυναίκες που είδαν οι Γιατροί Χωρίς Σύνορα, χρησιμοποιούσαν ενέσιμα αντισυλληπτικά και εμφυτεύματα, που όπως εξηγεί η Μότσκα είναι «για τους ανθρώπους σε κίνηση… κάποιες από τις καλύτερες λύσεις», συνεχίζει όμως: «οι μέθοδοι αυτές δεν είναι διαθέσιμες στην Ελλάδα. Αυτό είναι το κύριο πρόβλημα».
Στην Ελλάδα οι γυναίκες συνήθως χρησιμοποιούν προφυλακτικά, χάπια ή ενδομήτριους μηχανισμούς (σπιράλ). Όμως όπως εξηγεί η Μότσκα, θρησκευτικοί κανόνες και ο καθημερινός σωβινισμός κάνουν τη χρήση προφυλακτικών μη ρεαλιστική λύση και τα χάπια δεν είναι πρακτική λύση για γυναίκες που το περιβάλλον και η ρουτίνα τους είναι σε μια διαρκή κατάσταση ρευστότητας.
Οι ΓΧΣ προωθούν και χορηγούν ενδομήτριους μηχανισμούς, όμως αυτοί απαιτούν ιατρική επέμβαση να τοποθετηθούν. Κάποιες γυναίκες που είναι λίγότερο εξοικιωμένες με αυτή τη μορφή αντισύλληψης, διστάζουν να τις χρησιμοποιήσουν.
Τα ενέσιμα αντισυλληπτικά είναι βασική επιλογή για τις γυναίκες στον αναπτυσσόμενο κόσμο. Για παράδειγμα είναι η κυρίαρχη μορφή αντισύλληψης στο Αφγανιστάν, την Ερυθραία και την Σομαλία. Η εισαγωγή τους και η πώληση τους όμως είναι παράνομη στην Ελλάδα. Οι ΓΧΣ είναι ο μεγαλύτερος πάροχος υπηρεσιών σεξουαλικής και αναπαραγωγικής υγείας στους πρόσφυγες στην Ελλάδα, και προσπάθησε – ανεπιτυχώς – να πιέσει το Υπουργείο Υγείας να αλλάξει το καθεστώς εισαγωγής αντισυλληπτικών. «Έχουμε πλέον μια μεγάλη κοινότητα γυναικών προσφύγων και μεταναστών που τα έχουν ανάγκη», μας είπε « όμως πρέπει να τους λέμε στις συμβουλευτικές συνεδρίες μας πως μπορούμε να τους προσφέρουμε περιορισμένες μεθόδους… και συχνά μας λένε όχι, δεν τις θέλουν».
Μοιράστηκε μαζί μας την ιστορία μιας νεαρής Αφγανής γυναίκας που ζήτησε την επικουρική δόση των ενέσιμων αντισυλληπτικών και όταν της είπαν πως δεν είναι διαθέσιμα, αρνήθηκε τις εναλλακτικές. Τρεις μήνες αργότερα, επέστρεψε ζητώντας τον τερματισμό μια ανεπιθύμητης εγκυμοσύνης. Στην Αθήναεθελοντικό ιατρικό προσωπικό και μαίες που προσφέρουν υπηρεσίες σε καταλήψεις στέγης προσφύγων, τα εισήγαγαν παράνομα μόνοι τους και τα χορήγησαν στις γυναίκες που ζήτησαν τις επικουρικές δόσεις. Για κάποιες από τις γυναίκες πρόσφυγες που ζουν στις καταλήψεις αυτές, αυτό μπορεί να αποτελεί μια βραχυπρόθεσμη λύση, για άλλες η πρακτική αυτή δείχνει τις δυσκολίες που αντιμετωπίζουν στο να έχουν αναπαραγωγικό έλεγχο.
Ανεξάρτητα από τη μέθοδο, προσθέτει η Μότσκα, οι γυναίκες πρόσφυγες συχνά δεν λένε στους συντρόφους τους πως χρησιμοποιούν αντισύλληψη και πρέπει να υπάρχει αυστηρή εμπιστευτικότητα στην παροχή αυτών των υπηρεσιών – όπως και στην περίπτωση άμβλωσης.
Η άμβλωση είναι νόμιμη στην Ελλάδα αν και εξακολουθεί να είναι μια τρομακτική και δύσκολα διαχειρίσιμη προοπτική. «Φανταστείτε είστε μια γυναίκα που ζει σε ένα στρατόπεδο μακριά έξω από την Αθήνα και το μόνο άτομο με το οποίο μπορεί να μετακινηθείς είναι ο άντρας σου» λέει η Μότσκα. «Φοβάται γιατί ο άντρας της δεν το ξέρει, είναι αβέβαιη για την απόφαση και συχνά έχει γονείς που παρακολουθούν κάθε της κίνηση». Τέτοιοι περιορισμοί, προσθέτει, σημαίνει πως κάποιες γυναίκες υποβάλλονται σε επικίνδυνες εκτρώσεις μέσα στα στρατόπεδα. «Είχαμε περιπτώσεις που γυναίκες ερχόντουσαν σε εμάς αιμορραγώντας και ξέρουμε πως είναι επειδή το προσπάθησαν με τον επικίνδυνο τρόπο… Δεν τολμούν να το πουν, αλλά ξέρουμε πως συμβαίνει».
«Ένας συνεχής κίνδυνος σεξουαλικής βίας»
Ο βιασμός και η σεξουαλική βία – που πραγματοποιούνται από δουλέμπορους, αρχές και άλλους μετανάστες – δεν είναι ασυνήθιστα φαινόμενα στο δρόμο προς την Ευρώπη. Μελέτες συγκεκριμένων μεταναστευτικών οδών, για παράδειγμα μέσω Λιβύης, δείχνουν πως κάποιες γυναίκες παίρνουν αντισυλληπτικά πριν ταξιδέψουν έχοντας κατά νου ακριβώς αυτό το κίνδυνο1.
Η διευθύντρια της Πρωτοβουλίας για τα Δικαιώματα των Προσφύγων της Ερυθραίας2 Mero Estinfanos, μου είπε πως γυναίκες που έχουν αφετηρία την Ερυθραία έχουν πιθανότητες να υποστούν βιασμό τουλάχιστον δυο φορές πριν φτάσουν στην Ευρώπη. «Οι γυναίκες τώρα παίρνουν πολύ ισχυρά αντισυλληπτικά πριν φύγουν για να αποφύγουν τον επιπρόσθετο κίνδυνο μιας εγκυμοσύνης» μας είπε προειδοποιώντας πως αυτό μπορεί να τους αφήσει «με χρόνιες ζημιές και αναπαραγωγικά προβλήματα».
Στην Ελλάδα μια μελέτη σε εννέα στρατόπεδα προσφύγων3 βρήκε πως οι ανασφαλείς συνθήκες έχουν αφήσει πολλές γυναίκες εκτεθειμένες σε μόνιμο κίνδυνο σεξουαλικής και έμφυλης βίας, συμπεριλαμβανομένου βιασμού, εξαναγκασμού σε πορνεία και εμπόριο σαρκός. Οι δράστες, αναφέρει περιλαμβάνουν «εθελοντές» και άλλους πρόσφυγες.
Στους ΓΧΣ η «εγκυμοσύνη από σεξουαλική βία είναι ένας μεγάλος κίνδυνος, ιδιαίτερα όταν περνάνε τα σύνορα». Έχουν υπάρξει ηχηρές εκκλήσεις σε διεθνές επίπεδο – μεταξύ τους και η οργάνωση UN Women – ώστε να γίνουν περισσότερα για να αυξηθεί η πρόσβαση σε ασφαλή αντισύλληψη και παροχή υπηρεσιών σεξουαλικής υγείας για γυναίκες πρόσφυγες και μετανάστες. Ωστόσο τέτοιες προσπάθειες έχουν μείνει με ανεπαρκείς πόρους.
Η ίδια η υπηρεσία του ΟΗΕ για τους πρόσφυγες σημειώνει πως η αναπαραγωγική υγεία είναι «κρίσιμη για την πνευματική και κοινωνική ευημερία του ατόμου». Οι περιοχές όμως που μαστίζονται από συγκρούσεις εξακολουθούν να λαμβάνουν 50 τις εκατό χαμηλότερη χρηματοδότηση για τις υπηρεσίες αυτές από ότι ζώνες ελεύθερες συγκρούσεων.
Στην Αθήνα το έκτο παιδί της Marwa, ένα κοριτσάκι, γεννήθηκε το περασμένο μήνα. Μείναμε σε επαφή και μου είπε πως είναι ευτυχισμένη και αναρρώνει από το τοκετό και προσπαθεί να προετοιμαστεί για το ταξίδι στη Γερμανία για να ενωθεί με τα άλλα παιδιά της.
Στο μεταξύ σε ολόκληρη την Ευρώπη, οι μισές από τις γυναίκες που ζητούν άσυλο είναι στην γονιμότερη αναπαραγωγική ηλικία, μεταξύ 18 και 34 ετών. Με τόσο μικρό έλεγχο πάνω στο περιβάλλον τους, πως μπορούν να διατηρήσουν τον έλεγχο πάνω στα σώματά τους; Για πολλές είναι και αυτό ζήτημα ζωής, θανάτου και επώδυνα περιορισμένων επιλογών.
- https://www.amnesty.org/en/latest/news/2016/07/refugees-and-migrants-fleeing-sexual-violence-abuse-and-exploitation-in-libya/
- http://eirr.org/
- http://www.aljazeera.com/news/2017/01/rrdp-women-fear-violence-rape-refugee-camps-170123180556027.
Άρθρο που δημοσιεύτηκε στην ιστοσελίδα στην ιστοσελίδα openDemocracy 50.50. Η Zoe Holman είναι δημοσιογράφος, έχει αρθρογραφήσει για μέσα όπως ο Guardian, ο Economist, το Vice και το Al Jazeera.
Μετάφραση Δημήτρης Πλαστήρας. (φωτό Μάριος Λώλος)
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου