Οι γυναίκες εκτός «κάδρου» στον κόσμο του σελλουλόιντ

Tα ασφαλή ύδατα των ρεμβασμών έρχεται να ανακινήσει η πρώτη διεθνής μελέτη για τους γυναικείους χαρακτήρες στον κινηματογράφο, που επιβεβαιώνει περίτρανα ένα «κοινό μυστικό». Βαθιά ριζωμένα στις δομές του πολιτισμού μας και ειδικότερα στην κουλτούρα των μαζικών συμβολικών προϊόντων παραμένουν στερεότυπα που ανακυκλώνουν και διαιωνίζουν άνισους, ξεπερασμένους, ή και ακραία δυσλειτουργικούς ρόλους των φύλων. 

Η μελέτη που παρουσιάστηκε πριν λίγες ημέρες στη Νέα Υόρκη, εκπονήθηκε από ερευνητική ομάδα του Πανεπιστημίου της Νότιας Καλιφόρνιας και υποστηρίχθηκε από τον Οργανισμό UN WOMEN, το Ινστιτούτο Geena Davis για το Φύλο στα Μ.Μ.Ε. και το Ίδρυμα Ροκφέλερ. Η ερευνητική ομάδα μελέτησε γυναικείους χαρακτήρες σε δημοφιλείς ταινίες 11 χωρών από τέσσερις ηπείρους: Η.Π.Α., Κίνα, Ιαπωνία, Μεγάλη Βρετανία, Αυστραλία, Ινδία, Γαλλία, Γερμανία, Νότια Κορέα, Ρωσία και Βραζιλία. Όπως προέκυψε από τα συμπεράσματα, η όγδοη τέχνη, ουδόλως ουδέτερη ως προς τη διάσταση του φύλου, φαίνεται ότι αποτελεί προνομιακό χώρο της ανδρικής καλλιτεχνικής έκφρασης και –γιατί όχι;- φαντασίωσης.

Κατά την κοινή αντίληψη σινεφίλ και μη, τη μεγάλη οθόνη έχουν σημαδέψει ανεξίτηλα γυναικείες περσόνες, με εκτόπισμα παρουσίας και συχνά αξιόλογο υποκριτικό χάρισμα. Αν όμως παρακάμψουμε το δέος που προκαλούν, ακόμη και μετά θάνατον, οι αξέχαστες αυτές ηγέτιδες της όγδοης τέχνης θα συνειδητοποιήσουμε πόσο πραγματικά ισχνή ή και επικουρική παρουσία είχαν οι γυναίκες στις ταινίες. Σύμφωνα με τη μελέτη, μόνο το 30,9% του συνόλου των ομιλούντων χαρακτήρων των ταινιών είναι γυναίκες. Ειδικά στις ταινίες δράσης και περιπέτειας, μόνο το 23% των ομιλούντων χαρακτήρων είναι γυναίκες. 

Παρότι λιγότερες αριθμητικά, οι γυναίκες και τα κορίτσια έχουν διπλάσιες πιθανότητες να εκτεθούν γυμνές ή να χρησιμοποιηθούν με σεξουαλικά κίνητρα στις ταινίες ευρείας προβολής σε σχέση με τους άρρενες συναδέλφους τους. 

Όσον αφορά τα επαγγέλματα που υποδύονται οι ηθοποιοί στον κινηματογράφο, φαίνεται πως οι επαγγελματικές ιδιότητες υψηλού κοινωνικού κύρους αποδίδονται κατά συντριπτική πλειοψηφία σε άνδρες. Βλέπουμε, έτσι, ότι για δικηγόρους και δικαστές η αναλογία είναι 13 άνδρες προς 1 γυναίκα , για καθηγητές, 16 προς 1, για γιατρούς 5 προς 1 και για τεχνο-επιστημονικά επαγγέλματα, 7 προς 1. Οι ηθοποιοί που ενσαρκώνουν ρόλους διευθυντή, είναι μόλις κατά 13,9% γυναίκες, ενώ οι υψηλόβαθμοι πολιτικοί γένους θηλυκού μετά βίας φθάνουν στο 9,5%.

Όμως δεν είναι μόνον το περιεχόμενο των ταινιών που παραπέμπει σε στερεότυπα ανισότητας των φύλων. Είναι η ίδια η επαγγελματική δομή του χώρου που αφηγείται ένα παρόμοιο «στόρυ». 

Από το δείγμα των 1452 επαγγελματιών του κινηματογράφου που συμμετείχαν στη μελέτη, μόνον το 20,5% ήταν γυναίκες. Η ανισότητα γίνεται ακόμη πιο φανερή στους δημιουργικούς τομείς του χώρου, εκεί δηλαδή όπου αναδύεται το όραμα και η τέχνη του κινηματογράφου. Σύμφωνα με τη μελέτη, μόνον το 7% των σκηνοθετών, το 19,7% των σεναριογράφων και το 22,7% των παραγωγών είναι γυναίκες. 

Τα αποθαρρυντικά αυτά συμπεράσματα δεν θα πρέπει να επισκιάσουν την προσφορά του κινηματογράφου στον ανθρώπινο πολιτισμό, μέσα από ταινίες σπουδαίες και αφυπνιστικές. Και πάλι όμως, η εξαίρεση συχνά έρχεται να επιβεβαιώσει τον κανόνα. 

Η κυριαρχία του σεξισμού στη γλώσσα της πολιτιστικής και διαφημιστικής βιομηχανίας και των ΜΜΕ, ίσως εν μέρει εξηγεί γιατί ακόμη και οι σύγχρονες κοινωνίες της ευμάρειας και της ειρήνης δεν κατορθώνουν να επιλύσουν βασικά ζητήματα δικαιοσύνης και συνεννόησης ανάμεσα στα φύλα. Ακόμη και σήμερα, οι γυναίκες αντιμετωπίζουν διακρίσεις στην πρόσβαση στην εκπαίδευση, στην εργασία, την υγεία, την κοινωνική προστασία, στα οικονομικά αγαθά, στους παραγωγικούς πόρους, και στη συμμετοχή σε διαδικασίες λήψης αποφάσεων. Όμως, πώς και γιατί να συνομιλήσεις ισότιμα με κάποιον που, στον πανίσχυρο, λαμπερό κόσμο του κινηματογράφου είναι συμβολικά «εξαφανισμένος», ενώ η υπαρξιακή του αξία συνδέεται με το βαθμό χρησιμότητάς του;

Μακριά από τη μεγάλη οθόνη, η καθημερινή πραγματικότητα μας δείχνει ανελέητα τι κόσμο συνεχίζουμε να κατασκευάζουμε για εμάς και τα παιδιά μας. Σήμερα, ένα στα εννέα κορίτσια συνεχίζει να παντρεύεται πριν την ηλικία των 15, συχνά με αναγκαστικό γάμο. Από τα 123 εκατομμύρια νέων που στερούνται βασικών δεξιοτήτων αλφαβητισμού, υπερτερούν εντυπωσιακά, με ποσοστό 61%, οι νέες γυναίκες. 

Περί τα 140 εκατομμύρια κορίτσια και γυναίκες στον κόσμο συνεχίζουν να υφίστανται τον επώδυνο και απεχθή ακρωτηριασμό γεννητικών οργάνων, όχι για να διασφαλισθεί κάποιο ζήτημα υγείας, αλλά για να ελεγχθεί με τον πλέον βάναυσο τρόπο η σεξουαλικότητά τους. Όπως πρόσφατα έδειξε έρευνα των Πανεπιστημίων της Οξφόρδης και του Στάνφορντ, η ενδοοικογενειακή βία, σε βάρος γυναικών και παιδιών, σκοτώνει περισσότερους ανθρώπους από όσους οι πόλεμοι. Πέραν από το ηθικό και κοινωνικό κόστος, η βία μέσα στην οικογένεια, έχει ακόμη και οικονομικό κόστος, το οποίο αποτιμάται σε 8 τρισεκατομμύρια παγκοσμίως. 

Διερωτάται κανείς: έχουμε την πολυτέλεια να παράγουμε τέχνη που απροκάλυπτα και με την πρόφαση της αναψυχής, προσφέρει άλλοθι για να παραμένουν καθηλωμένες οι σχέσεις των δύο φύλων σε έναν πολιτιστικό «μεσαίωνα»; Ποιο είναι το ηθικό έρεισμα ενός πολιτισμού που «κλείνει το μάτι» στη διατήρηση ενός δυσλειτουργικού και βίαιου status quo ανάμεσα σε άνδρες και γυναίκες; 

Ας το δούμε κάποια στιγμή σοβαρά.

*Η Βάσω Κόλλια είναι Γενική Γραμματέας Ισότητας των Φύλων. 
http://www.skai.gr/