Αντισύλληψη: Ένα Δικαίωμα Υπό Αμερικανική Αμφισβήτηση

Οι συνεχείς εξελίξεις -ιδίως στην Αμερική- που σχετίζονται με την αντισύλληψη και το δικαίωμα κάθε γυναίκας να επιλέξει τη μέθοδο που καλύπτει καλύτερα τις ανάγκες της έχουν εγείρει ποικίλα ερωτηματικά, τόσο στους ειδικούς, όσο και στον υπόλοιπο κόσμο. Στόχος του εν λόγω άρθρου είναι να παρουσιάσει την άρρηκτη σύνδεση της αντισύλληψης με το δικαίωμα της αναπαραγωγής και του αυτοκαθορισμού, καθώς και να τονίσει τη σημασία της συνδρομής του κράτους στην προστασία της υγείας των πολιτών.

Κατοχύρωση Του Δικαιώματος Αναπαραγωγής

Κάθε άτομο είναι ελεύθερο να αποφασίσει εάν και πότε θέλει να αποκτήσει οικογένεια και παιδιά. Δεδομένου, όμως, ότι στο ελληνικό νομοθετικό παρασκήνιο δεν υπάρχει κάποιο άρθρο που θεσμοθετεί το δικαίωμα αναπαραγωγής, η ελευθερία αυτή πηγάζει από το άρθρο του Συντάγματος το οποίο αναφέρεται στην ελεύθερη ανάπτυξη της προσωπικότητας. Με άλλα λόγια, στο άρθρο αυτό κατοχυρώνεται το δικαίωμα αυτοκαθορισμού και αυτοδιάθεσης του ατόμου, μέσα από την ελευθερία που του δίνει ο νομοθέτης να διαμορφώσει τη ζωή του όπως το επιθυμεί, σύμφωνα με τις δικές του αντιλήψεις, επιθυμίες και ανάγκες. Επίσης, υποστηρίζεται πως το παραπάνω δικαίωμα  αποτελεί προέκταση των άρθρων 9 και 21 του Συντάγματος, τα οποία αναφέρονται στο θεσμό της οικογένειας και το απαραβίαστο αυτής. Η ελληνική συνταγματική νομοθεσία, λοιπόν, δίνει την επιλογή σε κάθε άνθρωπο να διαμορφώσει τη ζωή του και την οικογένειά του όπως εκείνος το επιθυμεί, κατοχυρώνοντας έμμεσα και το δικαίωμα αναπαραγωγής. Σε διεθνές επίπεδο, το εν λόγω δικαίωμα στοιχειοθετείται στο άρθρο 8 της ΕΣΔΑ, που αναφέρεται στο δικαίωμα σεβασμού της ιδιωτικής και οικογενειακής ζωής, καθώς και σε νομολογιακές αποφάσεις του ΕΔΔΑ. Συνεπώς, με βάση τα παραπάνω άρθρα, η απόφαση για τη δημιουργία ή όχι οικογένειας, και την απόκτηση ή όχι παιδιών, αποτελεί ατομικό δικαίωμα (Κριάρη- Κατράνη Ι. 1994).

Αντισύλληψη Ως Έκφραση Του Δικαιώματος Αναπαραγωγής

Κάθε γυναίκα είναι ελεύθερη να διαχειριστεί το σώμα της όπως εκείνη το επιθυμεί, και να αποφασίσει εάν θέλει ή όχι να αποκτήσει παιδιά (δικαίωμα της αναπαραγωγής). Σε περίπτωση θετικής απάντησης -δηλαδή αν η γυναίκα αποφασίσει ότι θέλει να κάνει παιδιά-, τότε τίθεται σε εφαρμογή η θετική διάσταση του δικαιώματος. Εάν η απάντηση είναι αρνητική, τότε επικρατεί η αρνητική διάσταση, η οποία οδηγεί σε τρεις πιθανές λύσεις:

• Τη στείρωση, η οποία έχει μόνιμο και μη αναστρέψιμο αποτέλεσμα,
• Την άμβλωση, η οποία πραγματοποιείται όταν δημιουργηθεί το έμβρυο, και από την οποία προκύπτουν ποικίλες συγκρούσεις δικαιωμάτων και
• Την αντισύλληψη, η οποία αφενός μπορεί να διακοπεί ανά πάσα στιγμή και, αφετέρου, είναι μια διαδικασία που προηγείται της γονιμοποίησης.

Μέθοδοι Αντισύλληψης

Όπως είναι φανερό από ιστορικές πηγές και ευρήματα, ήδη από την αρχαιότητα οι άνθρωποι αναζητούσαν αποτελεσματικούς τρόπους αντισύλληψης, με σκοπό να διαχωρίσουν την ερωτική επαφή από την τεκνοποιία. Έτσι, χρησιμοποιήθηκαν ευφάνταστες πρακτικές, αποδεικνύοντας την εφευρετικότητα των ανθρώπων της εκάστοτε εποχής.

Στην αρχαία Αίγυπτο, για παράδειγμα, οι γυναίκες

χρησιμοποιούσαν είτε κόπρανα  κροκόδειλου, είτε ένα μείγμα από μέλι και ανθρακικό νάτριο, ή μέλι και φύλλα ακακίας –πρακτικές οι οποίες υπολογίζεται ότι εφαρμόζονταν μέχρι και το 1850 π.Χ.. Από την άλλη, στην αρχαία Ελλάδα, κατά το χρονικό διάστημα από τον 7ο π.Χ. αιώνα μέχρι περίπου και τον 2ο μ.Χ. αιώνα, η πιο διαδεδομένη μέθοδος ήταν η χρήση βάμματος από ένα είδος φυτού. Κατά τη διάρκεια, ωστόσο, του Μεσαίωνα και της Αναγέννησης, το ανδρικό φύλο επωμίσθηκε την ευθύνη της αντισύλληψης. Έτσι, προέκυψε η δημιουργία του προφυλακτικού, το οποίο βέβαια δεν είχε τη μορφή που έχει σήμερα, αφού κατασκευαζόταν από άλλα υλικά, όπως έντερα ζώων, λαδωμένο χαρτί, ή κέρατα ζώων. Κατά το 16ο αιώνα, όμως, μια επιδημία σύφιλης σε ολόκληρη την Ευρώπη οδήγησε στην κατασκευή του σύγχρονου προφυλακτικού, το οποίο αποτελεί όχι μόνο μέθοδο αντισύλληψης, αλλά και τρόπο πρόληψης και αποφυγής σεξουαλικών μεταδιδόμενων νοσημάτων (iefimerida.gr, 2014) .

Στη σύγχρονη εποχή, οι τρόποι αντισύλληψης ποικίλουν και, συνεπώς, τα ζευγάρια (εν προκειμένω ετερόφυλα) καλούνται να επιλέξουν από μια μεγάλη γκάμα μεθόδων. Με βάση, λοιπόν, την αποτελεσματικότητά τους, την ασφάλεια που παρέχουν, και τις ανάγκες της κάθε γυναίκας, καλούνται να επιλέξουν ανάμεσα σε ορμονικά αντισυλληπτικά (π.χ. χάπια), σε αντισυλληπτικά φραγμού (π.χ. προφυλακτικό, διάφραγμα) και σε ενδομήτριες συσκευές (Raymond Hang Wun Li, Tsing Lo 2005, Nichd.nih.gov, 2008, Acog.org, 2016).

Η Αντισύλληψη Ως Έκφραση Σεξουαλικής Ελευθερίας

Κατά τη δεκαετία του 1960 εκδηλώθηκε το δεύτερο κύμα φεμινισμού, το οποίο προσανατολίστηκε στην κατοχύρωση των δικαιωμάτων των γυναικών σε ποικίλους τομείς, εστιάζοντας στα θετικά στοιχεία της έμφυλης διαφοράς (Ρεθυμνιωτάκη, Μαροπούλου, Τσακιστράκη, 2016). Η χειραφέτηση της γυναίκας -η οποία επέφερε πλήθος αλλαγών, τόσο σε οικογενειακό και κοινωνικό, όσο και σε επαγγελματικό επίπεδο-, σε συνδυασμό με το κίνημα της σεξουαλικής απελευθέρωσης -το οποίο αμφισβήτησε τους μέχρι τότε κώδικες συμπεριφοράς που αφορούσαν τη σεξουαλικότητα και τις διαπροσωπικές σχέσεις- οδήγησαν στην αναγνώριση της σεξουαλικής ελευθερίας ως δικαίωμα. Πλέον, κάθε άνθρωπος, ανεξαρτήτως φύλου, μπορεί να καθορίσει την προσωπική και ερωτική του ζωή, με βάση τις δικές του επιθυμίες, και όχι σύμφωνα με τυπικά στερεότυπα ή/και αναπαραγωγικούς περιορισμούς.

Η κατοχύρωση του εν λόγω δικαιώματος επισφραγίστηκε από πλήθος αποφάσεων του Ανώτατου Δικαστηρίου των Η.Π.Α., το οποίο για άλλη μια φορά δημιούργησε πρωτοποριακά -για την εποχή- νομολογιακά δεδομένα. Χαρακτηριστικά, με τις αποφάσεις Griswold v. Connecticut, 381 U.S. 479 (1965), Eisenstadt v. Baird, 405 U.S. 438 (1972) και Lawrence v. Texas, 539 U.S. 558 (2003), το δικαστήριο αναγνώρισε τη σεξουαλική ελευθερία ως πτυχή του ευρύτερου δικαιώματος της προστασίας της ιδιωτικής ζωής του κάθε ανθρώπου, είτε αυτός είναι παντρεμένος ή ανύπαντρος, είτε τον ελκύουν άτομα του αντίθετου ή του ίδιου φύλου. Μάλιστα, το δικαστήριο τόνισε πως η χρήση αντισυλληπτικών χαπιών αποτελεί έκφραση της ιδιωτικής βούλησης της γυναίκας, και συνεπώς είναι ελεύθερη να επιλέξει εάν επιθυμεί ή όχι τη χρήση αυτών σαν μέθοδο αντισύλληψης. Είναι, λοιπόν, φανερό, πως η σεξουαλική ελευθερία δεν εκφράζεται μόνο μέσα από την ελεύθερη και ανεπηρέαστη επιλογή συντρόφων, αλλά και από την ελευθερία επιλογής μεθόδων αντισύλληψης, καθώς σεξουαλική ελευθερία σημαίνει ελευθερία στο δικαίωμα αναπαραγωγής και, κατ’ επέκταση, ελευθερία στη διαχείριση του σώματος.

Προστασία Της Υγείας

Η αντισύλληψη έχει σαν στόχο να περιορίσει την πιθανότητα εγκυμοσύνης, και να επιτρέψει στη κάθε γυναίκα να διαχειριστεί το σώμα της όπως εκείνη το επιθυμεί τη δεδομένη χρονική στιγμή. Τι γίνεται, όμως, όταν η μέθοδος που επιλέγεται επηρεάζει τη λειτουργία του οργανισμού;

Με βάση τα δεδομένα που παρουσιάζονται από το Γραφείο για την Υγεία των Γυναικών που ιδρύθηκε το 1991, στο πλαίσιο του Υπουργείου Υγείας και Ανθρώπινου Δυναμικού των Η.Π.Α., πολλοί ιατροί και βιολόγοι έχουν κατά καιρούς προβληματιστεί με τις επιπτώσεις που μπορεί να έχει η μακροχρόνια χρήση αντισυλληπτικών φαρμάκων και συσκευών, τονίζοντας πως οτιδήποτε χημικό έχει αναμφίβολα επιρροή στο βιολογικό σύστημα των γυναικών. Σύμφωνα με έρευνες, από τη χρήση χαπιών μπορεί να προκληθούν θρόμβοι στο αίμα, ή αύξηση της αρτηριακής πίεσης, ενώ η χρήση ενδομήτριων συσκευών μπορεί να μην αποδειχθεί η πιο αποτελεσματική μέθοδος, και τελικά να οδηγήσει σε εγκυμοσύνη (womenshealth.gov, 2017). Όπως είναι λοιπόν φανερό, η χρήση αντισυλληπτικών μεθόδων δεν είναι πάντα ακίνδυνη. Ωστόσο, κάθε γυναίκα -αφού ενημερωθεί πλήρως από το γιατρό της, και αφού πληροφορηθεί για κάθε πιθανή επιπλοκή- έχει δικαίωμα να επιλέξει την κατάλληλη για εκείνη μορφή αντισύλληψης. Συνεπώς, η επιλογή αυτή αποτελεί όχι μόνο έκφραση της ιδιωτικής της βούλησης, αλλά και πτυχή του δικαιώματος στην υγεία, αφού η ίδια αποφασίζει και καθορίζει τι θα συμβεί στον οργανισμό της.

Κρατικές Υποχρεώσεις

Το κράτος διαδραματίζει καθοριστικό ρόλο στο ζήτημα της αντισύλληψης, και γενικότερα στην προάσπιση της υγείας των πολιτών. Όπως προβλέπεται από το Σύνταγμα μέσα από τα άρθρα 5 και 21, κάθε άνθρωπος έχει δικαίωμα στην προστασία της υγείας του, και το Κράτος υποχρεούται να μεριμνήσει για την υγεία των πολιτών του. Ακόμη και σε διεθνές επίπεδο, η ΕΣΔΑ περιλαμβάνει διατάξεις οι οποίες ορίζουν ότι το κράτος υποχρεούται να λαμβάνει μέτρα για την προστασία της υγείας των πολιτών του. Συνεπώς, βασική υποχρέωσή του είναι να εξασφαλίζει στους πολίτες τα απαραίτητα, και ιδίως ιατροφαρμακευτική κάλυψη, περίθαλψη, αλλά και σωστή εκπαίδευση όσον αφορά τα ζητήματα υγείας. Με βάση, λοιπόν, τα παραπάνω, το κράτος πρέπει:

• Να ελέγχει συνεχώς και διεξοδικά τα διαθέσιμα στην αγορά χημικά σκευάσματα. Πιο συγκεκριμένα, θα πρέπει να διαπιστώνει -ύστερα από συνεχείς ελέγχους και έρευνες- την ασφάλεια του προϊόντος, και τις πιθανές παρενέργειες που μπορεί αυτό να δημιουργήσει στις γυναίκες που το χρησιμοποιούν, αλλά και την αποτελεσματικότητα αυτού – ότι επιφέρει, δηλαδή, τα προσδοκώμενα αποτελέσματα.

• Να καθιερώσει το μάθημα της σεξουαλικής διαπαιδαγώγησης και, μέσω του σχολείου, να ενημερώσει τα παιδιά από μικρή ηλικία όχι μόνο για τις μεθόδους αντισύλληψης, αλλά και για τον κίνδυνο των σεξουαλικών μεταδιδόμενων νοσημάτων που μπορεί να προκληθούν από ανεπαρκή προφύλαξη.

Ο κρίσιμος αυτός ρόλος του κράτους φαίνεται και μέσα από έρευνες που έγιναν στην Αμερική, οι οποίες έδειξαν ότι, κατά το χρονικό διάστημα 2006-2010, αυξήθηκε σημαντικά ο αριθμός των γυναικών ηλικίας 15-44 ετών που χρησιμοποίησαν το χάπι της επόμενης μέρας. Σύμφωνα με τα στατιστικά δεδομένα, το 23% των κοριτσιών ηλικίας 20-24 ετών είχε κάνει χρήση του χαπιού, το 45% του συνολικού δείγματος προχώρησε στη συγκεκριμένη μέθοδο από φόβο ότι η μέθοδος αντισύλληψης που χρησιμοποιήθηκε ήταν ανεπαρκής, ενώ ένα 49% επειδή δεν χρησιμοποίησαν προφυλάξεις (Daniels, Jones and Abma, 2013). Αντίστοιχη έρευνα, που διεξήχθη για το χρονικό διάστημα 2011-2013, φανέρωσε ότι το 25,9% του δείγματος χρησιμοποιούσαν αντισυλληπτικά χάπια σε καθημερινή βάση, ενώ μόλις ένα ποσοστό του 15,3% προφυλακτικό (Daniels et al., 2015). Τα εν λόγω δεδομένα καθιστούν σαφές ότι οι γυναίκες αναζητούν πλέον πιο αποτελεσματικές μεθόδους αντισύλληψης. Ωστόσο, αυτές δεν είναι ούτε οικονομικές ούτε ακίνδυνες. Γι’ αυτό, το κράτος καλείται αφενός να προσφέρει δωρεάν φαρμακευτικές υπηρεσίες -όπως η χορήγηση αντισυλληπτικών- και, αφετέρου, να προστατεύσει την υγεία των πολιτών του, ελέγχοντας προσεκτικά τα φάρμακα που κυκλοφορούν στην αγορά.

Αν και οι παραπάνω έρευνες έχουν διεξαχθεί στις Ηνωμένες Πολιτείες της Αμερικής, ο Πρόεδρος Donald Trump έχει αποφασίσει -μαζί με το επιτελείο του- να αγνοήσει τα εν λόγω δεδομένα, και να θεσμοθετήσει μέτρα που θέτουν σε κίνδυνο τα δικαιώματα των γυναικών.

 Πιο συγκεκριμένα,  σκοπεύει να καταργήσει τις νομοθετικές προβλέψεις με τις οποίες οι εργοδότες υποχρεούνται να καλύπτουν τα έξοδα της ιατροφαρμακευτικής περίθαλψης (συμπεριλαμβανομένων και των εξόδων για τα μέσα αντισύλληψης) των εργαζόμενων γυναικών (Bassett, 2017). Η συγκεκριμένη ρύθμιση -η οποία εισήχθη το 2012, ύστερα από πρωτοβουλία του τέως προέδρου Barack Obama- προέβλεπε ότι οι ασφάλειες θα κάλυπταν τα συγκεκριμένα έξοδα που επιβαρύνουν τις γυναίκες, καθώς -κατά την εκτίμησή του- οι μέθοδοι αντισύλληψης αποτελούν μια μορφή προληπτικής ιατρικής, η οποία θα έπρεπε να παρέχεται δωρεάν στις γυναίκες – όπως η μαστογραφία, οι εξετάσεις για τα σεξουαλικώς μεταδιδόμενα νοσήματα κλπ. (Pear, 2017). Κανείς δεν μπορεί να γνωρίζει εκ των προτέρων ποιές θα είναι οι αλλαγές που θα επιφέρει η πολιτική του νέου Προέδρου, και κανείς δεν μπορεί να προβλέψει το βαθμό κινδύνου στον οποίο θα εκτεθούν τα δικαιώματα των γυναικών.

Αναλογιζόμενοι τον αγώνα που έχει γίνει για την κατοχύρωση της σεξουαλικής ελευθερίας και της διαχείρισης του σώματος των γυναικών, ελπίζουμε ότι κανένα νέο μέτρο δεν θα περιορίσει τα κεκτημένα δικαιώματά τους και την ευρεία γκάμα επιλογών αντισύλληψης που έχουν. Ακόμη και αν οι οικονομικοί πόροι περιορίζονται, το σύστημα υγείας και η δωρεάν ιατροφαρμακευτική περίθαλψη θα πρέπει να έχουν πρωτεύοντα ρόλο στην πολιτική κάθε κράτους. Κάθε γυναίκα είναι ελεύθερη να επιλέξει τον τρόπο αντισύλληψης που επιθυμεί, και το κράτος θα πρέπει να συνδράμει τόσο οικονομικά στην επιλογή αυτή, όσο και τεχνικά, με τη διεξαγωγή ελέγχων που προσδιορίζουν την ασφάλεια και την αποτελεσματικότητα των εν λόγω μεθόδων και φαρμάκων.

Πηγές:

1. Κριάρη- Κατράνη Ι., (1994), Βιοϊατρικές εξετάσεις και συνταγματικό δίκαιο. εκδόσεις Αντ. Ν. Σάκκουλας,  Θεσσαλονίκη, σελ 65-73
2. Ρεθυμνιωτάκη, Ε., Μαροπούλου, Μ., Τσακιστράκη, Χ. (2016). Φεμινισμός και Δίκαιο. [ηλεκτρ. βιβλ.] Αθήνα:Σύνδεσμος Ελληνικών Ακαδημαϊκών Βιβλιοθηκών. Διαθέσιμο στο: http://hdl.handle.net/11419/6177
3. iefimerida.gr. (2014). Η ιστορία της αντισύλληψης: Τι μεθόδους χρησιμοποιούσαν οι αρχαίοι; [online] Available at: http://www.iefimerida.gr/news/175 [Accessed 28 Jun. 2017].
4. Acog.org. (2016). Barrier Methods of Birth Control: Spermicide, Condom, Sponge, Diaphragm, and Cervical Cap – ACOG. [online] Available at: https://www.acog.org/Patients/FAQs/Barrier-Methods-of-Birth-Control-Spermicide-Condom-Sponge-Diaphragm-and-Cervical-Cap [Accessed 26 Jun. 2017].
5. Bassett, L. (2017). Trump Administration Moves To Roll Back Birth Control Coverage. [online] HuffPost. Available at: http://www.huffingtonpost.com/entry/trump-birth-control_us_592dbaeae4b0e95ac1944521 [Accessed 26 Jun. 2017].
6. Daniels, K., Daugherty, J., Jones,, J. and Mosher, W. (2015). Current Contraceptive Use and Variation by Selected Characteristics Among Women Aged 15–44: United States, 2011–2013. National Health Statistics Reports. [online] Number 86. Available at: https://www.cdc.gov/nchs/data/nhsr/nhsr086.pdf. [Accessed 24 Jun. 2017]
7. Daniels, K., Jones, J. and Abma, J. (2013). Use of Emergency Contraception Among Women Aged 15–44: United States, 2006–2010. NCHS Data Brief. [online] Νο. 112. Available at: https://www.cdc.gov/nchs/data/databriefs/db112.pdf  [Accessed 24 Jun. 2017].
8. Nichd.nih.gov. (2008). What are the different types of contraception?. [online] Available at: https://www.nichd.nih.gov/health/topics/contraception/conditioninfo/Pages/types.aspx[Accessed 28 Jun. 2017].
9. Pear, R. (2017). White House Acts to Roll Back Birth-Control Mandate for Religious Employers. [online] Available at: https://www.nytimes.com/2017/05/29/us/politics/birth-control-trump-obamacare-religion.html?_r=0 [Accessed 27 Jun. 2017].
10. Wun Li, R. and Lo, T. (2005). Evolutionary Voyage of Modern Birth Control Methods [online] Available at: http://hkjgom.org/sites/default/files/pdf/V05N1-p40-GYN4.pdf [Accessed 20 Jun. 2017].
11. womenshealth.gov. (2017). What birth control method is right for you? [online] Available at: https://www.womenshealth.gov/a-z-topics/birth-control-methods [Accessed 28 Jun. 2017].

powerpolitics.eu/αντισύλληψη-ένα-δικαίωμα-υπό-αμερικα/