Η επικοινωνία μέσω τηλεφώνου είναι αναμφισβήτητα ένας προσιτός, εύχρηστος και ευρέως διαδεδομένος τρόπος διακίνησης πληροφοριών. Παγκοσμίως, οι τηλεφωνικές γραμμές επικοινωνίας χρησιμοποιούνται όλο και περισσότερο στην καθημερινή πρακτική, παρέχοντας πληροφορίες και συμβουλευτική για ένα ευρύ φάσμα ζητημάτων, σημαντικό μέρος των οποίων αφορούν θέματα υγείας.
Στη διεθνή ιατρική βιβλιογραφία υπάρχουν αρκετές αναφορές για το έργο, τον ρόλο, τον χαρακτήρα και τις μορφές των τηλεφωνικών γραμμών επικοινωνίας. Θεωρείται ότι οι τηλεφωνικές υπηρεσίες δίνουν τη δυνατότητα καινοτόμων προσεγγίσεων στη διακίνηση πληροφοριών σε πολλά πεδία της Ιατρικής συμβάλλοντας γενικότερα στην προαγωγή της υγείας. Η παροχή συμβουλευτικής και υποστήριξης μέσω τηλεφωνικών γραμμών αποτελεί αναπόσπαστο μέρος ενός σύγχρονου, ανθρωποκεντρικού συστήματος υγείας και έχει ιδιαίτερη κοινωνική αξία, καθώς διαθέτει αδιαφιλονίκητα πλεονεκτήματα ως προς την προσβασιμότητα, την ευκολία και το πλήθος των επιλογών των παρεχόμενων υπηρεσιών.
Ετσι λοιπόν οι χρήστες υπηρεσιών υγείας έχουν πλέον την αξίωση για εξατομικευμένες προσεγγίσεις στην υποστήριξη και επίλυση προβλημάτων, υπεύθυνη πληροφόρηση και άμεση πρόσβαση σε αυτήν. Σε ένα τέτοιο πλαίσιο η λειτουργία μιας Τηλεφωνικής Γραμμής Βοήθειας ανταποκρίνεται στο αίτημα αυτό, με τα πλεονεκτήματα της εξατομίκευσης, της ταχύτητας και της προσβασιμότητας, αλλά και της διεύρυνσης του φάσματος των διατιθέμενων θεραπευτικών επιλογών.
Τηλεφωνικές Γραμμές Βοήθειας στον Τομέα της Ψυχικής Υγείας
Στο χώρο της ψυχικής υγείας οι ελλείψεις στην πληροφόρηση και στην πρόσβαση στις διαθέσιμες πηγές φροντίδας είναι έντονες και το πρόβλημα επιτείνεται από το κοινωνικό στίγμα, τα στερεότυπα και τις προκαταλήψεις που συνοδεύουν ακόμη και σήμερα την ψυχική νόσο και ταλανίζουν τον ψυχικά ασθενή. Το στίγμα θεωρείται άλλωστε το βασικότερο εμπόδιο στην αναζήτηση βοήθειας και επομένως στη λήψη αποτελεσματικής θεραπείας.
Οι πρώτες τηλεφωνικές υπηρεσίες εμφανίστηκαν στον τομέα της ψυχικής υγείας τη δεκαετία του 1960, κυρίως με σκοπό την πρόληψη των αυτοκτονιών και την άμεση παρέμβαση σε καταστάσεις κρίσης. Εκτοτε, πληθώρα αντίστοιχων υπηρεσιών έχουν δημιουργηθεί με σκοπό να λειτουργήσουν συμπληρωματικά στις υπάρχουσες υπηρεσίες του συστήματος ψυχικής υγείας καλύπτοντας ενδεχόμενα κενά, όπως ελλείψεις σε ανθρώπινο δυναμικό ή δυσκολίες πρόσβασης για ανθρώπους που ζουν σε αγροτικές ή απομακρυσμένες περιοχές.
Σε διεθνές επίπεδο, επιτυχημένα παραδείγματα είναι οι τηλεφωνικές γραμμές SANELINE, SAMARITANS και MIND στην Αγγλία και η LIFELINE στην Αυστραλία, οι οποίες παρέχουν ψυχολογική υποστήριξη και πρακτικές πληροφορίες, ενώ ταυτόχρονα δίνουν συμβουλές και διευκολύνουν αναφορικά με την αναζήτηση βοήθειας στις κατάλληλες εξειδικευμένες υπηρεσίες για αντίστοιχα προβλήματα και αιτιάσεις.
Στη χώρα μας, η παροχή υπηρεσιών ψυχολογικής υποστήριξης μέσω τηλεφώνου δεν αποτελεί μία καθιερωμένη και πλήρως ενσωματωμένη στο σύστημα ψυχικής υγείας πρακτική, αν και κατά καιρούς έχουν λειτουργήσει αποσπασματικά τηλεφωνικές υπηρεσίες υποστήριξης, εστιασμένες σε ειδικά ζητήματα και για δεδομένο χρονικό διάστημα που η εκάστοτε χρηματοδότηση, με τα κενά και τις παραλείψεις της, κάλυπτε.
Ανάμεσα σ' αυτές αξίζει να αναφερθούν η Τηλεφωνική Γραμμή Βοήθειας για την Κατάθλιψη του Ερευνητικού Πανεπιστημιακού Ινστιτούτου Ψυχικής Υγιεινής (ΕΠΙΨΥ) που λειτούργησε από το 2008 έως το 2013, εν μέσω επιτεινόμενης οικονομικής ύφεσης, η Γραμμή Βοήθειας για την Αυτοκτονία (1018) αλλά και η Γραμμή για την Ενδοοικογενειακή Βία (15900) που λειτουργούν μέχρι σήμερα.
Ο ρόλος των τηλεφωνικών γραμμών ψυχολογικής υποστήριξης αποκτά ακόμα μεγαλύτερη βαρύτητα σε περιόδους κρίσεων, όπου συνήθως καταγράφεται αύξηση στην επικράτηση των ψυχικών διαταραχών, ιδίως αυτών του καταθλιπτικού φάσματος.
Η παροχή συμβουλευτικής και υποστήριξης μέσω τηλεφωνικών γραμμών αποτελεί αναπόσπαστο μέρος ενός σύγχρονου, ανθρωποκεντρικού συστήματος υγείας και έχει ιδιαίτερη κοινωνική αξία, καθώς διαθέτει αδιαφιλονίκητα πλεονεκτήματα ως προς την προσβασιμότητα, την ευκολία και το πλήθος των επιλογών των παρεχόμενων υπηρεσιών.
Ειδικά στην περίπτωση ατόμων που αντιμετωπίζουν χρόνια προβλήματα υγείας, οι τηλεφωνικές υπηρεσίες είναι ανεκτίμητης αξίας και καθίστανται ένα "εργαλείο ενδυνάμωσης" ιδίως όταν οι στρατηγικές αυτο-διαχείρισης αποτυγχάνουν να φέρουν τα επιθυμητά αποτελέσματα ή να ελέγξουν τα συμπτώματα.
Στην Ελλάδα, η παροχή τηλεφωνικής ψυχολογικής υποστήριξης στην κρίση της πανδημίας του κορονοϊού SARS-CoV-2 και του κινδύνου της λοίμωξης COVID-19 αποτέλεσε μια πρωτοβουλία της Α΄ Ψυχιατρικής Κλινικής του Πανεπιστημίου Αθηνών με τη δημιουργία της αντίστοιχης γραμμής, που ξεκίνησε να λειτουργεί αμέσως μετά τις 10 Μαρτίου 2020 με τη διαδικασία του επείγοντος, σε συνεργασία με τις Πρυτανικές Αρχές του ΕΚΠΑ.
ΤΑ ΔΕΔΟΜΕΝΑ
Από την αξιοποίηση των δεδομένων ενδιαφέρον είχαν τα εξής:
Αναφορικά με τα κοινωνικο-δημογραφικά στοιχεία το 65,2% είναι γυναίκες, το 41,1% έγγαμοι, το 42,1% έχει ολοκληρώσει προπτυχιακές ή μεταπτυχιακές σπουδές και το 53% ανήκει στις οικονομικά ενεργές ομάδες.
Η πλειοψηφία των καλούντων (63%) δεν ανέφερε να πάσχει από κάποια ψυχική νόσο.
Ο ένας στους δύο δεν είχε ποτέ απευθυνθεί σε επαγγελματία ψυχικής υγείας, ούτε τώρα ούτε στο παρελθόν.
Ο φόβος είναι το κυρίαρχο συναίσθημα που οι καλούντες ανέφεραν ότι ένιωσαν σε μεγαλύτερη συχνότητα (67,6% απάντησαν συνέχεια ή αρκετές φορές), με τη λύπη (58,2%), τον αιφνιδιασμό (43%) και τον θυμό (42,8%) να ακολουθούν.
Το χρονικό διάστημα 16/03-30/03 το 90% των κλήσεων είχε αναφορά σε φόβο μόλυνσης από το νέο κορονοϊό, ενώ το 10% δεν είχε καμία τέτοια αναφορά.
ΑΓΧΟΣ - ΚΑΤΑΘΛΙΨΗ
Ιδιαίτερο ερευνητικό ενδιαφέρον έχει και η συγκριτική αποτύπωση των συμπτωμάτων κατάθλιψης σε αντιπαραβολή με αυτά του άγχους.
Αν και το άγχος σημειώνει υψηλά επίπεδα κατά το πρώτο δεκαπενθήμερο (38,7%), ακολουθεί έκτοτε καθοδική πορεία, με την τελευταία περίοδο του Μαΐου τα ποσοστά να βρίσκονται πλέον μόλις στο 15,6%.
Αντίθετα, η κατάθλιψη ξεκινά στην αρχή των περιοριστικών μέτρων με χαμηλότερα ποσοστά από αυτά του άγχους (30,6%) και παρά τις αυξομειώσεις που εμφανίζει, το τελευταίο δεκαπενθήμερο φτάνει στο 35,4% παρουσιάζοντας σημαντική αύξηση και κάνοντας αισθητή τη διαφορά σε αυτή την ειδική πληθυσμιακή ομάδα που αποτελείται από τα άτομα που ζητούν βοήθεια σε μια τηλεφωνική γραμμή υποστήριξης.
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑ
Δεν θα πρέπει να υποτιμηθεί ότι τα στοιχεία που δόθηκαν παραπάνω, δεν είναι στοιχεία που προκύπτουν από μια έρευνα σε γενικό πληθυσμό αλλά στοιχεία από μια ειδική ομάδα πληθυσμού, των "help-seekers", αυτών που αναζητούν βοήθεια, αυτών που έχουν ανάγκη να μιλήσουν, αυτών που έχουν ανάγκη κάποιον στην άλλη άκρη της γραμμής να τους ακούσει, να σταθεί με γνώση και ενσυναίσθηση απέναντι στο πρόβλημά τους.
Αλλωστε, αυτός δεν είναι και ο ρόλος ενός πλουραλιστικού και δημοκρατικού συστήματος ψυχικής υγείας; Αυτός δεν είναι ο ρόλος μιας ευαίσθητης δημοκρατίας, μιας ενσυναισθητικής κοινωνίας; Να "ακούει" και να κατανοεί την ψυχική οδύνη, να αναγνωρίζει, να σέβεται και να απαντά στην ενδόμυχη υποκειμενική ανάγκη.
Της Μαρίνας Οικονόμου - Λαλιώτη*
* Η Μαρίνα Οικονόμου-Λαλιώτη είναι καθηγήτρια της Α' Ψυχιατρικής Κλινικής του ΕΚΠΑ.
Από το ιατρικό ένθετο "Λόγοι Υγείας"
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου