Η εγκαθίδρυση της ισότητας μεταξύ των φύλων δεν έγινε εν μία νυκτί. Χρειάστηκαν αγώνες, θυσίες, πόνος και ματαιοδοξία μέχρι αυτό να καταστεί μια φυσιολογική ιδέα, πόσο μάλλον πραγματικότητα. Αυτό μπορούμε να το διαπιστώσουμε, βλέποντας κινούμενα σχέδια. Ίσως όχι εμφανέστατα, αλλά εάν κανείς παρατηρήσει τη δομή των χαρακτήρων τους θα το διαπιστώσει. Όσο η ανθρωπότητα ξεπερνούσε ένα-ένα τα μακάβρια γεγονότα του 20ου αιώνα, τόσο η κινηματογραφία επηρεαζόταν από τις εξελίξεις αυτές. Μέσα από τις ταινίες της εποχής μπορούμε να αντιληφθούμε, μεταξύ άλλων, και τη θέση της γυναίκας στην εκάστοτε χρονική περίοδο. Μπορούμε να διακρίνουμε τα πρώτα δειλά βήματα του φεμινισμού στην μεγάλη οθόνη. Μάλιστα, οι παιδικές ταινίες είναι αυτές που παραθέτουν ορισμένα πρότυπα της γυναικάς της εποχής. Και αυτά τα πρότυπα αποτυπώνονταν ασυνείδητα στα παιδιά και τους μεγαλύτερους.
Τα κύματα του φεμινισμού
Το κίνημα του φεμινισμού ξεκίνησε ως μια προσπάθεια εξίσωσης των πολιτικών δικαιωμάτων ανδρών και γυναικών. Μέχρι τότε υπήρχαν και άλλες de facto ανισότητες ανάμεσα στα δύο φύλα αλλά έμφαση δόθηκε στα δικαιώματα ψήφου, δικαιώματα ιδιοκτησίας και συμμετοχής στα κοινά. Αυτό αποτέλεσε και το πρώτο «κύμα» του φεμινισμού. Από την δεκαετία του 1960, με την έλευση του δεύτερου «κύματος», οι υποστηρικτές του φεμινισμού επικεντρώθηκαν στις ευρύτερες ανισότητες όπως ο χαμηλότερος μισθός στον εργασιακό χώρο, η σεξουαλικότητα των γυναικών και έθιξαν θέματα όπως η ενδοοικογενειακή βία και ο συζυγικός βιασμός.
Το τρίτο «κύμα» έφερε στη δημοσιότητα αμφιλεγόμενα ζητήματα όπως ο οικοφεμινισμός, τα δικαιώματα των διαφυλικών (transgender) ατόμων, τα δικαιώματα αναπαραγωγής και πολλά ακόμη «ταμπού» θέματα. Aυτές είναι και οι βάσεις του τέταρτου κύματος. Πλέον, στο τέταρτο κύμα που βρίσκεται και η εποχή μας, ο φεμινισμός έχει «ανακυκλώσει» τα χαρακτηριστικά των προηγούμενων τριών. Ωστόσο, αυτή τη φορά, κύριο μέλημα του κινήματος είναι η εφαρμογή τους, όχι μόνο στο γυναικείο φύλο, αλλά και σε ένα εύρος μειονοτήτων όπως οι έγχρωμες γυναίκες και άνδρες, οι ομοφυλόφιλοι, και τα άτομα με ειδικές ανάγκες. Όλα αυτά τα στοιχεία (και την μετεξέλιξή τους) θα μπορούσαμε να τα αντιληφθούμε σε κάθε είδους ταινία της εποχής τους, αν παρατηρούσαμε πιο προσεκτικά και όχι σαν απλοί θεατές.
Τι γίνεται, όμως, στην περίπτωση των παιδικών ταινιών;
Στόχος των κινουμένων σχεδίων, ως γνωστόν, είναι η διασκέδαση των μικρών παιδιών. Παρ’ όλα αυτά, τα πρότυπα και οι καταστάσεις που υποβάλλονται ασυνείδητα στο μυαλό των νηπίων εξελίσσονται, κάποιες φορές, σε ένα συγκεκριμένο τρόπο σκέψης όταν αυτά μεγαλώσουν. Τα κινούμενα σχέδια, που τόσο αγαπούσαν τα μικρά παιδιά, είχαν ένα μεταβαλλόμενο μοτίβο από τις αρχές του 1900 μέχρι το τέλος του. Αποτύπωναν, βαθμιαία, την υποδεέστερη θέση της γυναίκας, τα πρώτα δικαιώματα που απέκτησε και φτάνει, εν τέλει, στην εδραίωση της ισότητας των φύλων.
Δεκαετίες 1930
H ταινία «Η Χιονάτη και οι εφτά Νάνοι» είναι μια από τις παλιότερες παιδικές ταινίες της Disney. Κυκλοφόρησε το 1937, λίγο πριν την έναρξη του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου. Στην τόσο δημοφιλή ταινία, όπως όλοι γνωρίζουμε, η Χιονάτη είναι μια ταπεινή, ορφανή νέα η όποια ξεφεύγει από την κακιά μητριά της. Βρίσκει καταφύγιο στο δάσος, στο σπίτι εφτά νάνων ανδρών. Η Χιονάτη, παρά τον κίνδυνο στον οποίο βρίσκεται, παρουσιάζεται ως το κλασικό γυναικείο πρότυπο της δεκαετίας. Χαρούμενη νοικοκυρά, πρόθυμη να κάνει όλες τις αγγαρείες του σπιτιού, δεν δουλεύει και περιμένει τους νάνους να γυρίσουν για να τους σερβίρει το φαγητό που έχει ετοιμάσει. Είναι θύμα της μοίρας της, χωρίς να κάνει κάτι από πλευρά της για το αλλάξει.
Αυτή η συμπεριφορά ενός εικονικού χαρακτήρα αντικατοπτρίζει, πλήρως, τη γυναικεία καθημερινότητα της εποχής. Η γυναίκα, ως καλή νοικοκυρά και σύζυγος, να περιμένει τον άνδρα να γυρίσει από τη δουλειά. Τα μικρά κορίτσια της εποχής, μάλιστα, είχαν ως είδωλο αυτό το πρότυπο γυναίκας. Αυτό δεν φαίνεται παράλογο μιας και ακόμα και τα φυσικά χαρακτηριστικά της Χιονάτης (άσπρο δέρμα, κόκκινα χείλη) έχουν οδηγήσει στην επιλογή του ίδιου του ονόματός της.
Δεκαετία 1950
Ήρθε η επόμενη ταινία με παρόμοια βάση. Η «Σταχτοπούτα», κινούμενο σχέδιο του 1950, αγγίζει με τα σημερινά δεδομένα τα όρια του σεξισμού. Η υπόθεση εκτυλίσσεται γύρω από μια κοπέλα (που ζει πάλι με την πανούργα και κακιά μητριά της και τις κόρες της) η οποία έχει επωμισθεί όλες τις ευθύνες του σπιτιού. Μια μέρα πηγαίνει κρυφά σε ένα χορό, γνωρίζει τον πρίγκιπα και εκείνος όταν διαπιστώνει πως το γοβάκι της κοπέλας με την οποία χόρεψε ανήκει σε εκείνη, την ερωτεύεται και τη ζητά σε γάμο. Άλλη μια εσφαλμένη εντύπωση πηγάζει από εδώ· πως οι γυναίκες χρειάζονται έναν άνδρα «σωτήρα». Στη συγκεκριμένη περίπτωση, ο άνδρας την ερωτεύεται και εκείνη ως «θύμα» βρίσκει λύτρωση στο γάμο τους και φεύγει μακριά. Στο ίδιο μήκος κύματος, τοποθετείται και η παιδική ταινία Άριελ, η μικρή γοργόνα.
Αυτή η αντίληψη επικράτησε για πολύ καιρό. Γυναίκες καταπιεσμένες, από φτωχές οικογένειες ή από βίαιο οικογενειακό κύκλο έβρισκαν σωτηρία στον γάμο. Ο γάμος τους, στις περισσότερες περιπτώσεις, δεν ήταν το αίσιο τέλος της καταπίεσής τους. Η πίεση συνεχιζόταν, η υποβάθμιση από τους συζύγους τους δεν είχε όρια και οποιαδήποτε μορφής βίας γι’ αυτές δεν αντιμετωπίζονταν ως κάτι ανεπίτρεπτο. Μάλιστα, πέρασε αρκετός καιρός μέχρι να διαβρωθούν εντελώς αυτές οι αντιλήψεις.
Δεκαετία 1990
Ένα από τα κινούμενα σχέδια-ορόσημο της δεκαετίας αυτής αποτέλεσε η «Μουλάν». H «Μουλάν», ένα ταπεινό κορίτσι του χωριού, κατατάσσεται στον στρατό μεταμφιεσμένη ως άνδρας προκειμένου να σώσει τον πατέρα της. Η ταινία αυτή, μαζί με την «Ποκαχόντας», αναδεικνύουν μια καινούργια για την εποχή προοπτική. Αναδεικνύουν το πρότυπο της δυναμικής και ανεξάρτητης γυναίκας. Οι ηρωίδες ηγούνται ένα στρατό ή ένα χωριό, σώζουν αγαπημένα πρόσωπα και συνθλίβουν το κακό. Στην περίπτωση της «Ποκαχόντας», μάλιστα, η πρωταγωνίστρια δεν αφήνει το φύλο ή τα φυλετικά χαρακτηριστικά της να επηρεάσουν τον αγώνα της ενάντια στους αποικιοκράτες. Αυτός είναι ο τύπος γυναίκας όπως περιγράφεται στο τέταρτο κύμα του φεμινισμού ή, καλύτερα, του μεταμοντέρνου φεμινισμού.
Η ταινία Αλαντίν τοποθετείται και αυτή απέναντι σε ένα, επίσης, φλέγον θέμα. Η πριγκίπισσα Τζασμίν θέλει να αναλάβει την εξουσία του βασιλείου της. Αρνείται κατηγορηματικά να παντρευτεί, μεταβιβάζοντας έτσι την εξουσία στον σύζυγό της. Θεωρεί πως αυτό είναι ανεπίτρεπτο καθώς αυτό δεν έχει ιδέα για τον λαό της και δεν μπορεί να ανταποκριθεί στις ανάγκες ανθρώπων που δεν γνωρίζει προσωπικά, όπως η ίδια. Και αυτή η ταινία προκαλεί εξαίσια τους παρωχημένους ρόλους και δικαιώματα των φύλων. Αποδεικνύει πως τα δικαιώματα ιδιοκτησίας και κληρονομίας μπορούν να μεταβιβαστούν και στην γυναίκα από τη στιγμή που είναι πρόθυμη να τα αποδεχτεί. Αυτή η νομική διαδικασία, που σήμερα είναι κάτι σύνηθες, πριν πενήντα χρόνια θεωρούνταν προσβολή στα αρρενωπά μέλη μιας οικογένειας ή ενός γάμου.
Δεκαετία 2000
Όλο και περισσότερες παιδικές ταινίες που ανήκουν στο χρονικό φάσμα της εικοσαετίας αυτής παρουσιάζουν ένα δυναμικό πρότυπο γυναίκας. Κινούμενα σχέδια όπως το «Brave», οι «Απίθανοι» και το «Κόραλαϊν» προβάλουν γυναικείους χαρακτήρες με δυναμισμό, στόχους και υπερηφάνεια. H ταινία «Η πριγκίπισσα και ο βάτραχος» περιστρέφεται γύρω από μια νεαρή πριγκίπισσα, η οποία θέτει ως προτεραιότητα την καριέρα της ως μελλοντική διαχειρίστρια ενός εστιατορίου. Μια μέρα συναντά ένα βάτραχο στο μπαλκόνι της ο οποίος θέλει ένα φιλί για να ξαναγίνει άνθρωπος. Βλέπουμε, λοιπόν, πως οι ρόλοι έχουν αντιστραφεί και, σε σύγκριση με την κλασική πλοκή των παλαιότερων ταινιών, έχουμε το πορτρέτο ενός άνδρα που ζητά τη βοήθεια μιας μορφωμένης και αγαθής γυναίκας.
Είναι ασφαλές να πούμε πως το να αναδεικνύονται τέτοιοι χαρακτήρες σε παιδικές ταινίες αποτελεί ένα τεράστιο βήμα της εξίσωσης των φύλων. Μέσα από αυτές τις ταινίες, οι μικροί (και οι μεγάλοι που παρακολουθούν μαζί τους) αποτυπώνουν στο υποσυνείδητό τους μια εξίσωση ανδρών και γυναικών. Σε αυτή την εξίσωση, οι άνδρες έχουν δικαίωμα να είναι οι ήρωες και, ταυτόχρονα, να αισθάνονται αδύναμοι αλλά και οι γυναίκες έχουν την ευκαιρία να νικήσουν το κακό και να αρκούνται στην ανδρική υποστήριξη.
Πηγές που χρησιμοποιήθηκαν γι’ αυτό το άρθρο:
Here’s How Feminism Evolved Through Animated Films (4/2/2020). Ανακτήθηκε από Shethepeople.tv. Τελευταία πρόσβαση στις 22/5/2021.
5 Of Our Favourite Feminists In The World Of Animation (29/1/2020). Ανακτήθηκε από feminisminindia.com. Τελευταία πρόσβαση στις 22/5/2021.
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου