Η Ισότητα Των Φύλων Σχετικά Με Την Υποχρεωτική Στρατολόγηση: Η Μοναδική Περίπτωση Του Ισραήλ

Τα τελευταία χρόνια, ο βαθμός ενσωμάτωσης των γυναικών στο στρατό συνδέεται με το βαθμό επίτευξης της ισότητας των φύλων σε μια κοινωνία, αντανακλώντας την πολιτική και κοινωνική σημειωθείσα πρόοδο. Το παράδειγμα του Ισραήλ είναι μοναδικό, υπό την έννοια ότι οι ισραηλινές γυναίκες στρατολογούνται υποχρεωτικά, ήδη από την ίδρυση του εν λόγω Κράτους. Το Ισραήλ, λοιπόν, χρησιμεύει ως μια πολύ ενδιαφέρουσα περίπτωση για τη μελέτη της επίδρασης της προχωρημένης ενσωμάτωσης των γυναικών στις στρατιωτικές δυνάμεις, της επίτευξης της ισότητας των δύο φύλων, του βαθμού χειραφέτησής τους, αλλά και της φωνής που έχουν στην κοινωνία. Το παρόν άρθρο εξετάζει τα ανωτέρω ζητήματα, όπως επίσης τις αντιτιθέμενες απόψεις των μελετητών, ως προς τον βαθμό επίτευξης της ισότητας στις σημερινές κοινωνίες, μέσω της υποχρεωτικής στρατολόγησης.

Ιστορική Αναδρομή Της Θέσης Της Γυναίκας Στις Ένοπλες Δυνάμεις Παγκοσμίως: Το Παράδειγμα Της Χιλής

Για δεκαετίες, οι γυναίκες και οι άνδρες είχαν «ίσα αλλά διαφορετικά» φυσικά μεγέθη. Στο στρατό, θεωρήθηκε δεδομένο ότι τα δύο φύλα έχουν διαφορετικές φυσικές δυνάμεις και αντοχές, κάτι που οδήγησε στη δημιουργία μιας ξεχωριστής κλίμακας βαθμολόγησης. Αντίστοιχα, απαγορεύτηκε να κατέχουν οι γυναίκες ρόλους στο πεδίο της μάχης, συμπεριλαμβανομένων των ειδικών επιχειρήσεων, του πεζικού και άλλων ρόλων που απαιτούσαν υψηλότερο επίπεδο φυσικής απόδοσης. Πλέον, και εφόσον οι γυναίκες είναι σε θέση να διεκδικήσουν αυτές τις θέσεις, το ζήτημα της διαφοροποίησης στην αντιμετώπιση των δύο φύλων πρέπει να ελαχιστοποιηθεί.

Η απάντηση έγκειται στην ισότητα. Αλλά η λέξη ισότητα δεν είναι διφορούμενη. Ως ισότητα ορίζεται το ίδιο μέτρο, ποσότητα, ποσό ή αριθμός με κάτι άλλο. Τα ίδια πρότυπα, η ίδια μεταχείριση, οι ίδιες φυσικές απαιτήσεις, ανεξάρτητα από το φύλο. Όποτε συμβαίνει συμβιβασμός στο «όνομα της ισότητας» -δύο μέτρα και δύο σταθμά για τα δύο φύλα-, αυτό διαιωνίζει μόνο τα γυναικεία στερεότυπα, για την καταπολέμηση των οποίων οι γυναίκες έχουν αγωνιστεί χρόνια στο στρατό – στερεότυπα που αφορούν το πεπερασμένο των δυνατοτήτων τους, ιδιαίτερα σε έναν επαγγελματικό κλάδο όπως οι ένοπλες δυνάμεις. Επομένως, η δημιουργία διπλών προτύπων ισότητας αντιβαίνει στην υπεράσπιση των ελευθεριών και των δικαιωμάτων των δύο φύλων εξίσου. Μοναδικό σκοπό, όσον αφορά τη στρατολόγηση, θα πρέπει να αποτελεί μόνο η ασφάλεια και η άμυνα του έθνους.

Η πολιτική και στρατιωτική ιστορία ενός έθνους καθορίζει το ποσοστό συμμετοχής, καθώς και το γενικότερο ρόλο που παίζουν οι γυναίκες στο στρατό. Οι ένοπλες δυνάμεις της Χιλής, για παράδειγμα, έχουν εκσυγχρονιστεί προς την κατεύθυνσης της ισότητας των φύλων. Πιο συγκεκριμένα, έχει σημειωθεί σημαντική πρόοδος στο ρόλο που διαδραματίζουν οι γυναίκες, όσον αφορά τη μετάβασή τους από ένα βοηθητικό ρόλο προς τη σαφή είσοδό τους στον επαγγελματικό στίβο του στρατού (Synne, 2015). Κατά τη διάρκεια της δικτατορίας, οι γυναίκες θεωρήθηκαν ως οι φυσικοί σύμμαχοι του στρατιωτικού καθεστώτος (Valenzuela 1995), και το 1974

το καθεστώς Pinochet καθιέρωσε εκπαιδευτικά ιδρύματα, τα οποία προορίζονταν για να εντάξουν τις γυναίκες στον στρατό. Για να κατανοήσουμε τη διαδικασία ενίσχυσης της ισότητας των φύλων στις ένοπλες δυνάμεις της Χιλής, είναι σημαντικό να εξετάσουμε τη σχέση μεταξύ της κυβέρνησης (ως εκπροσώπων του άμαχου πληθυσμού) και των στρατιωτικών θεσμών. Οι Χιλιανές Ένοπλες Δυνάμεις, από το τέλος της δικτατορίας, ξεκίνησαν μια διαδικασία ριζικής αλλαγής. Θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως απομακρυσμένες από την κατοχή κυρίαρχου ρόλου στην πολιτική προς έναν πιο ξεχωριστό και επαγγελματικό ρόλο. Αυτός ο στρατιωτικός επαγγελματισμός είναι αποτέλεσμα πολλών συνταγματικών μεταρρυθμίσεων, πολιτικών και νομικών, που έχουν εφαρμοστεί καθ’ όλη τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών.

Ωστόσο, παρόλο που η δημιουργία στρατιωτικής σχολής για γυναίκες από το στρατιωτικό καθεστώς θα μπορούσε να θεωρηθεί θετική -δείχνοντας το δρόμο για την ισότητα των φύλων-, δεν υπήρξε μεγάλη πρόοδος σε αυτόν τον τομέα. Σε αυτήν την περίοδο βίας, συγκρούσεων και κοινωνικών αναταραχών, είναι πιθανό να υπάρχει αυξημένη ανάγκη για επάνδρωση των ενόπλων δυνάμεων της Χιλής – κάτι που θα μπορούσε να εξηγήσει την αύξηση της ένταξης των γυναικών στο χιλιανό στρατό. Εντούτοις, οι γυναίκες στο στρατό δεν θεωρούνταν ισάξιες των αντρών, με αφετηρία τα στρατιωτικά εκπαιδευτικά ιδρύματα που διαχωρίζονταν σε γυναικεία και αντρικά.

Το 2005 δημιουργήθηκε μια επιτροπή για την ένταξη των γυναικών στις ένοπλες δυνάμεις και τις εθνικές αστυνομικές δυνάμεις. Το γεγονός αυτό έχει οδηγήσει σε μεγάλη πρόοδο, όσον αφορά την ένταξη των γυναικών στις ένοπλες δυνάμεις, καθιστώντας τη Χιλή μία από τις ηγετικές χώρες της Λατινικής Αμερικής υπέρ της εξάλειψης των πρακτικών που εισάγουν διακρίσεις ή περιθωριοποίηση, όταν πρόκειται για την επαγγελματική απασχόληση των γυναικών στις ένοπλες δυνάμεις. Οι γυναίκες είναι πλέον επίσημα ικανές να εργάζονται ως ανώτεροι αξιωματικοί, και να επιτύχουν την υψηλότερη βαθμίδα σε πολλούς κλάδους των ενόπλων δυνάμεων – αν και ορισμένες εξαιρέσεις παραμένουν σε ειδικότητες όπως το πεζικό, το ιππικό, τα υποβρύχια κ.α.

Παρά τις κυβερνητικές προσπάθειες για την επίτευξη της ισότητας των φύλων και την εξάλειψη των διακρίσεων, εξακολουθούν να υπάρχουν άνισες συνθήκες και ευκαιρίες με βάση το φύλο. Το μεγαλύτερο μέρος της εθνικής χιλιανής αμυντικής συσκευής αποτελείται από άνδρες, ενώ οι γυναίκες εμφανίζονται πιο συχνά στο ρόλο του γραμματέα. Οι υπάρχουσες ιδέες για το φύλο, που κυριαρχούν στο χιλιανό στρατό, κατασκευάζονται από τα στερεότυπα των φύλων, τα οποία αποδεικνύονται μέσω της ιδέας για το τί πρέπει να αντιπροσωπεύει ένας «αληθινός» στρατιώτης. Όντας ένα περιβάλλον κυριαρχούμενο από άνδρες, ένα σύμβολο της αρρενωπότητας και της πατριαρχίας, οι ένοπλες δυνάμεις θα μπορούσαν να θεωρηθούν ως ένας ιδιαίτερα δύσκολος τομέας για την επίτευξη της ισότητας των φύλων.

Η Sui Generis Περίπτωση Του Ισραήλ

Από τη δημιουργία του κράτους του Ισραήλ, το 1948, πολλές νομοθεσίες θέσπισαν την ισότητα των φύλων στο στρατό. Κατά τα πρώτα πενήντα χρόνια της ύπαρξής του, το Ισραήλ ενεπλάκη σε έξι πολέμους – γεγονός που ενίσχυσε τη σημασία των ενόπλων δυνάμεων. Στο πλαίσιο εκδημοκράτισης του κράτους, θεωρήθηκε ότι ένα άτομο συνεισφέρει στο συλλογικό καλό, μέσω της υποχρεωτικής στρατολόγησης που θεσπίστηκε στο Ισραήλ το 1949. Επιπλέον, η νομοθεσία για την υποχρεωτική στρατολόγηση ήταν πολύ πιο συγκεκριμένη και προκαθορισμένη. Ο νόμος περί εθνικής υπηρεσίας του 1953 περιγράφει τις ομάδες που απαλλάσσονται από τη στρατιωτική θητεία, συμπεριλαμβανομένων των παντρεμένων γυναικών, των εγκύων και των μητέρων (Triner, 2010). Εντούτοις, αν και τα δύο φύλα ξεκινούν τη θητεία τους στα 18, οι άνδρες υπηρετούν ένα χρόνο περισσότερο από τις γυναίκες. Αυτό δίνει στις γυναίκες το μήνυμα ότι δεν είναι τόσο σημαντικές, ούτε απαραίτητες για τη διασφάλιση της ασφάλειας του έθνους. Κατά την περίοδο πολέμου, ενώ οι άνδρες ήταν οι προστάτες και οι υπερασπιστές του έθνους, οι γυναίκες στάλθηκαν σε ασφαλέστερες ζώνες, για να καταπολεμήσουν την υπογεννητικότητα που μαστίζει μια χώρα σε περιόδους ενόπλων συρράξεων. Η πατριαρχία και ο στρατός αλληλοτροφοδοτούνται, λοιπόν, παραγκωνίζοντας εμφανώς το ρόλο των γυναικών στη σωτηρία του έθνους.

Το πιο σημαντικό στοιχείο της πρώτης περιόδου της ιδρύσεως του κράτους του Ισραήλ είναι ότι οι θέσεις στο πεδίο μάχης απαγορεύτηκαν για τις γυναίκες. Αυτή η διαφοροποίηση αντανακλά την ιδέα ότι οι γυναίκες δεν μπορούν να κάνουν τα ίδια πράγματα με τους άνδρες. Τέτοιες πρακτικές συνέβαλαν στον περιορισμό των δικαιωμάτων των γυναικών, και αποτελούσαν μια σαφώς αρνητική εξέλιξη για μια ήδη περιθωριοποιημένη ομάδα. Η διαφορετική εμπειρία των γυναικών και ανδρών στρατιωτών στα στρατιωτικά ιδρύματα μεταφέρει την περιθωριοποίηση των γυναικών και στην κοινωνία γενικότερα.

Αρχής γενομένης της δεκαετίας του 1990, η μετάβαση της ισραηλινής κοινωνίας στο μετα-σιωνισμό συμπίπτει με τα τεράστια επιτεύγματα των γυναικών στις ένοπλες δυνάμεις. Γεγονός-ορόσημο υπήρξε η υπόθεση του Ανώτατου Δικαστηρίου της χώρας του Νοεμβρίου 1993, όπου η Alice Miller αμφισβήτησε την άρνηση των στρατευμάτων να δέχονται τις γυναίκες που υπέβαλλαν αίτηση για θέσεις στο πεδίο της μάχης, ως δυσμενή διάκριση λόγω φύλου. Το δικαστήριο αποφάνθηκε υπέρ της Miller, και οι Ισραηλινοί αναγκάστηκαν να δεχτούν τις γυναίκες σε θέσεις στην πρώτη γραμμή της μάχης. Το Σεπτέμβριο του 1999, αποκρυσταλλώθηκε στη νομοθεσία η ισότητα των φύλων, καθώς ο στρατηγός Shaul Mofaz παρουσίασε ένα σχέδιο για τη διεύρυνση των ρόλων των γυναικών στις ένοπλες δυνάμεις – περιλαμβανομένων και των θέσεων που είχαν αποκλειστεί μέχρι σήμερα.

Ο νόμος περί ίσων δικαιωμάτων των γυναικών νομιμοποίησε την πλήρωση στρατιωτικών θέσεων μόνο με βάση τα προσόντα, και όχι με βάση το φύλο. Αυτή η εξέλιξη συνδέει άμεσα την ισότητα των φύλων με τη χαλάρωση της ιδέας της συλλογικής ταυτότητας, την περίοδο του μετα-σιωνισμού. Καθώς το αίσθημα συλλογικότητας μειώνεται, οι γυναίκες θα μπορούν να αγωνιστούν για ισότητα.

Αντίθετα Επιχειρήματα: Η Έλλειψη Επίτευξης Της Ισότητας Των Φύλων

Παρά τους εντυπωσιακούς ισχυρισμούς των θεωρητικών του μετα-σιωνισμού, άλλοι μελετητές παρουσιάζουν στοιχεία που καταδεικνύουν ότι η θέση των γυναικών εξακολουθεί να είναι ιδιαίτερα μειονεκτική. Είναι σημαντικό να θυμόμαστε ότι η ένταξη των γυναικών στο στρατό οδηγεί σε μια υπερτίμηση της αξίας του στρατού, όταν -στην πραγματικότητα- αυτός ο θεσμός διαιωνίζει τον πόλεμο και το θάνατο. Οι περισσότερες ευκαιρίες δεν αντιστοιχούν και σε ίσες ευκαιρίες, καθώς οι γυναίκες εξακολουθούν να καταλαμβάνουν συγκεκριμένες περιορισμένες θέσεις, και να απαλλάσσονται από την υπηρεσία πολύ πιο συχνά από τους άνδρες.

Σε κάθε περίπτωση, έχουν δημιουργηθεί νέες ευκαιρίες για τις γυναίκες, οι οποίες πλέον έχουν φωνή και κυρίαρχο λόγο. Οι ισραηλινές γυναίκες συμμετέχουν σήμερα σε ενέργειες για την αύξηση της κοινωνικής ισότητας. Με την έλευση της παγκοσμιοποίησης και του μετα-σιωνισμού, η φωνή των γυναικών ακούγεται.

Η παγκοσμιοποίηση του εθνικού πολιτισμού του Ισραήλ αποτελεί, λοιπόν, μια εναλλακτική λύση στο σιωνισμό, που θα μπορούσε να προκαλέσει πραγματική πρακτική αλλαγή στους στρατιωτικούς ρόλους των γυναικών. Αυτή η αλλαγή είναι ανεκτίμητη, καθώς επιτρέπει στις γυναίκες μεγαλύτερα δικαιώματα σε μια κοινωνία που επικεντρώνεται στην άμυνα ενώ, συγχρόνως, οδηγεί την κοινωνία να αναζητήσει άλλες αφηγήσεις για να επαναπροσδιορίσει την ταυτότητά της.

Εν κατακλείδι, ο πόλεμος δεν πρέπει να γιορτάζεται. Είναι αποτέλεσμα των πατριαρχικών κοινωνιών, που έχει τεράστιες συνέπειες για τις γυναίκες παγκοσμίως. Ωστόσο, η παραδοχή ότι ορισμένες γυναίκες έχουν την ικανότητα να πολεμούν παράλληλα με τους άνδρες είναι μία πρόοδος προς την ισότητα.

Πηγές:

1. Triner, M. (2010). Gender equity in civil-military relations in Israel. [online] Prospect Journal. Available at: https://prospectjournal.org/2010/02/18/gender-equity-in-civil-military-relations-in-israel/ [Accessed 6 Jul. 2017].
2. Klein, U. (2010). The Gender Perspective of Civil-Military Relations in Israeli SocietyCurrent Sociology – Uta Klein, 2002. [online] Journals.sagepub.com. Available at:http://journals.sagepub.com/doi/abs/10.1177/0011392102050005004 [Accessed 6 Jul. 2017].
3. Swirski, B. (1993). Calling the equality bluff. New York: Teachers College Press. pp. 128-138
4. BBC News. (2010). Women at war: A combat soldier in the Israeli army. [online] Available at: http://news.bbc.co.uk/2/hi/middle_east/8518649.stm [Accessed 6 Jul. 2017].
5. BBC News. (2017). The female soldiers serving in Israel’s army [online] Available at: http://www.bbc.com/news/av/world-middle-east-38939834/the-female-soldiers-serving-in-israel-s-army [Accessed 6 Jul. 2017].
6. Synne, G. (2015). A Feminin Touch: Gender and Civil-military Relations in the Chilean Armed Forces. [online] Brage.bibsys.no. Available at: https://brage.bibsys.no/xmlui/bitstream/handle/11250/295059/Gundersrud2015.pdf [Accessed 6 Jul. 2017].

powerpolitics.eu